Yaklaşık 4.000 yıl önce çivi yazısıyla yazılmış bu kil tablet, düşük kaliteli bakırın teslimatına karşı çıkıyor. “Dünyanın en eski şikayet mektubu” olarak kabul edilen bu mektup, güvenilmez olduğu iddia edilen metal tüccarı Ea-nāṣir’in şu anda güney Irak’taki evinde bulundu. C: British Museum

Yaklaşık 3.770 yıl önce, Nanni adında hoşnutsuz bir tüccar, ters giden bir işlemle ilgili acılarını tekrar tekrar dile getirerek, vicdansız olduğu iddia edilen tüccara, yani Ea-nāṣir adında bir Babilli arkadaşına ağzına geleni söyledi.

Her ne kadar tüm bunlar antik Ur kentinde (günümüz Irak’ında) gerçekleşmiş olsa da, söz konusu şikayet, şüpheli finansal işlemler, düşük kaliteli ürün ve ciddi müşteri hizmetleri eksikliği iddialarıyla modern tüketicilerde de yankı buluyor.

Öyle ki, bu mektup dünyanın en eski şikayet mektubu olarak Guinness Dünya Rekoru’na sahip ve Nanni’nin dört bin yıl önceki şikayetleri artık internette sonsuz sayıdaki karşılaştırmalara ilham kaynağı oluyor.

Peki Ea-nāṣir kimdi ve Nanni’nin şikayet mektubu, yazılmasından binlerce yıl sonra neden bu kadar ilgi çekici?

Tablet, yaklaşık bir yüzyıl önce Ur’da, ünlü arkeolog Sir Leonard Woolley liderliğindeki bir keşif gezisinin, küçük kil tabletler üzerine çivi yazısı ile kaydedilmiş bir dizi iş belgesi de dahil olmak üzere, Ea-nāṣir’in evi olabilecek yeri ortaya çıkarmasıyla keşfedildi.

Bunların arasında Nanni’nin şikayeti de vardı. MÖ 1750 yılına tarihlenen avuç içi büyüklüğündeki tablet, o dönemde antik Mezopotamya’da konuşulan Akad dilinde yazılmıştı. Bugün ise tablet British Museum’un koleksiyonlarının bir parçası.

Nanni tarafından yazdırılan mektup, Ea-nāṣir’i “kaliteli bakır külçeler” sözü verdiği ve ardından anlaşmayı yerine getiremediği için eleştiriyor. Bunun yerine Nanni, tüccarın düşük dereceli bakır gönderdiğinden, kendisine ve habercisine aşağılayıcı davrandığından ve görünüşe göre Nanni’nin ona bir mina gümüş borcu olduğu için parasını aldığından şikayet ediyor. (Bir mina, bir onsun yaklaşık beşte birine eşdeğerdi.)

Nanni’nin habercisi, bakırın kalitesi konusunda Ea-nāṣir ile tartışmaya çalıştığında, Nanni’nin iddiasına göre kovuldu: Ea-nāṣir’in “Onları almak istiyorsan al” dediği bildirildi. “Onları almak istemiyorsan, git!”

Nanni hem düşük kaliteli bakırdan, hem de tüccarın habercisine davranışından dolayı çok öfkeliydi. Bir tercümana göre öfkeyle şu sonuca varıyor: “Sizden kaliteli olmayan hiçbir bakırı kabul etmeyeceğim.” , “Ben… külçeleri kendi bahçemde tek tek seçip alacağım ve bana aşağılayıcı davrandığınız için size karşı reddetme hakkımı kullanacağım.”

Başka bir çeviriye göre Nanni şu uyarıda bulunuyor: “Beni küçümsediğin için sana acı yaşatacağım!”

İlk küreselleşme

Antik Yakın Doğu’da metal üretimi ve değişimini inceleyen Avustralya’daki New England Üniversitesi’nden profesör Lloyd Weeks gibi arkeologlar için mektup, antik ekonominin gerçeklerini küçük bir ölçekte yansıtıyor.

Nanni’nin şikayet ettiği bakırın kaderinde aletler, kaplar ve çatal bıçak takımları gibi günlük eşyalarda kritik kullanım yer alıyordu ve bu nedenle Tunç Çağı Mezopotamya’sında önemli bir maldı.

O zamanlar Ur, Basra Körfezi’nde yer alan güçlü bir Sümer şehir devletiydi ve geniş bir ticaret ağının önemli bir merkeziydi. Ancak Weeks, Ur’un metal açısından zengin olmaması nedeniyle tüccarların 965 km uzakta, şu anda Bahreyn olarak bilinen adada bulunan Dilmun’da bakır aramak zorunda kaldıklarını açıklıyor.

Pahalı yolculuğu karşılayabilmek için bireysel tüccarlar denizaşırı bir bakır alımını finanse etmek için bir araya gelir, her biri gümüş ve susam yağı gibi diğer emtialar şeklinde sermaye koyardı. Bu özel girişimler daha sonra bakırı satacak, geliri kendi aralarında bölüşecek ve vergileri saraya ve (muhtemelen) tapınaklara ödeyecekti. Şikayetinde Nanni, saraya 490 kilogram bakır ödediğinden bahsediyor; bu da Sümer kraliyetinin zorunlu kıldığı ondalık verginin bir kanıtı.

Yaklaşık 4.000 yıl sonra haksızlığa uğrayan bir müşterinin şikayeti neden umursansın ki? Sınıf bağları, kişisel itibar ve karşılıklı ihtiyaçlarla bir arada tutulan bu ilk küresel ekonomi şaşırtıcı derecede karmaşıktı ve bunların hepsi Ea-nāṣir ve Nanni gibi tüccarlar sayesindeydi.

Weeks, “İnsanlar küreselleşmeden modern bir olgu olarak bahsediyorlar.” diyor. “Tunç Çağı tipik olarak arkeologların ve ekonomi tarihçilerinin küreselleşmenin etkilerine bakabileceklerini hissettikleri ilk dönem. Gezegenin tamamını kapsamayabilir ama o dönemde Avrasya’nın geniş bölgelerini kapsıyordu.”

Ünlü bir tüccar

Görünüşe göre tüccara karşı şikayette bulunan tek kişi Nanni değildi; aslında British Museum’da Ea-nāṣir’in düzenbaz bakır ticaretine dair daha fazla kanıt var.

Başka bir tablette Imgur-Sin adında biri Ea-nāṣir’e şunu tavsiye ediyor: “İyi bakırı Niga-Nanna’ya aktar… Ona iyi bakır ver ki üzülmeyeyim! Bıkkın olduğumu bilmiyor musun?”

Bakır baronunun kalitesiz ürün konusundaki ünü açıkça Ur’a yayılmıştı: Bakır baronuna yazdığı bir başka mektupta Nar-am adlı bir tüccar şunu talep ediyor: “[Igmil-Sin, Nar-am’ın habercisi]’ne çok iyi bakır ver! Umarım elindeki bakır tükenmemiştir.”

Ancak Ea-nāṣir’in müşteri hizmetleri sorununun sürekliliği göz önüne alındığında, belki de son sözü ona vermek adil olur. Eleştirilerin hedefindeki Babilli tüccardan gelen bir notun günümüze ulaşması dikkat çekici ve şaşırtıcı olmayan bir şekilde, bakır kaynaklı dramlarla dolu. Mektupta Ea-nāṣir, Šumum-libši adında bir adama ve bir bakırcıya, kayıp metali aramak için iki adam onlara geldiğinde aşırı tepki vermemelerini söylüyor.

“Eleştiri yapmayın” diye tavsiye ediyor Ea-nāṣir. “Korkma!”

Tarihin en ünlü bakır dolandırıcısından sağlam tavsiyeler.

---

National Geographic. 16 Ekim 2023.

 

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >