Blog

Birçok araştırmacı tarım devrimini insanlığın yaptığı büyük bir hata olduğunu düşünüyor. Tarım ile beraber insanlar daha kötü beslenmeye, daha az boş zaman bulmaya, daha fazla sağlık problemi yaşamaya başladı ve toplum içinde sınıf ayrımları çıkmaya başladı.

Fakat Konya’nın Çumra ilçesinde bulunan dev neolitik dönem yerleşmesi Çatalhöyük, sınıf ayrımının olmaması ile bir istisna yaratıyor.

MÖ. 9000 civarında Bereketli Hilal’de gerçekleşen Tarım Devrimi’nden yaklaşık 1500 yıl sonra kurulan ve o sıralar büyük ihtimalle dünyadaki en büyük nüfuslu yerleşim yeri olan Neolitik bir megapol kabul edilen Çatalhöyük’te, yerleşik bir şekilde tarım yapılıyordu. Sistematik hayvancılık faaliyetleri de vardı. Sıcak aylarda geniş alanlarda otlatılan sürüler, kışın ise ağıllarda samanla besleniyordu. Avcılık ve toplayıcılık da devam ediyordu fakat bunları depolayacak kil kaplar ve sepetler yapıyorlardı.

5.000 ila 10.000 insanın yaşadığı düşünülen Çatalhöyük gibi büyük ve organize bir toplumda yönetici sınıfın olmaması ise oldukça sıradışı bir durum. Bu büyük yerleşimde krallar gibi yöneticiler, dini sınıf, askeri sınıf ya da anıtsal evler yok. Çatalhöyük’te etkinlikleri düzenleyen ve temel kuralları koyup denetleyen ihtiyarlar heyeti benzeri bir oluşum olduğu düşünülse de herhangi bir otoritenin olduğu düşünülmüyor.

Kazı Başkanı Ian Hodder burası için “Eşitlikçi köy fikrinin doruğa ulaştığı yer” diyor.

Evler birçok iş için kullanılıyordu

Bu dev köyde günlük hayatın merkezinde tartışmasız bir şekilde ev vardı. Evler günlük etkinlik ve üretimin tamamının yapıldığı yerlerdi ve her ev az çok kendi kendine yeter haldeydi. Evde yaşanıyor, evde üretiliyor, evde ibadet ediliyor, hatta ölüler bile eve gömülüyordu.

 

Evler hem atölye, hem mutfak, hem barınak, hem tapınak hem de mezarlıktı. Bölgedeki evler birbirleriyle çok iç içe, bitişik ve sıkışık düzende yapılıyordu ve bu da sıkı bağlarla örülü bir toplum yaratıyordu; fakat kendi kendine yetebilen Çatalhöyük evi en nihayetinde özerk bir birimdi.

 

Toplumda uzman yoktu, dayanışma ön plandaydı

Herkes neredeyse her işini evinde gördüğü için üretimin uzmanlaşması yalnızca belli bir noktaya kadar ilerlemişti. Alandaki bulgular da uzmanlaşmanın oldukça küçük ölçekli ve nicelik odaklı olduğunu destekler nitelikte. Bu durum eşitlikçi bir toplum doğuruyordu ve bir evin veya ailenin tüm köye egemen olmasını engelliyordu. Toplum büyük ölçüde uzmansız ve sınıfsızdı.

Ian Hodder, Çatalhöyük’ü dönemin bilinen diğer yerleşimlerinden ayıran özelliğinin dayanışma olduğunu söylüyor.

Akrabalık ve soy ekseniyle örülmüş, birbirine bağlı ve oldukça yüksek nüfuslu bir köy, kaynaklara erişimi denetleyecek bir ilişki ağı yaratmayı sağlıyordu. Hodder’a göre bu tür ilişkiler sıkı örülü bir toplumda sürekli korunuyor, gözleniyor ve gözetim altında tutuluyordu.

 

Şanlıurfa’daki Göbeklitepe’nin MÖ. 9500 yılına tarihlenmesi, avcı toplayıcıların tarımın ortaya çıkmasından çok önce bir araya gelip büyük bir toplum oluşturması, Tarım Devrimi ve büyük yerleşim yerlerinin eşzamanlı ortaya çıktığı fikrini geçersiz kıldı. Belki de insanlar bir araya geldikçe evlilik ve diğer ilişkileri kurma olanakları arttı; gelişen toplumsal ilişkiler de yerleşik hayatı daha mantıklı kıldı. Bir araya gelen bu insanlar uzak, değişken ve dağınık kaynakların elde edilmesi, paylaşılması ve güvence altına alınabilmesi için daha kompleks birimler oluşturdu.

 

Büyük ihtimalle Çatalhöyük, akrabalık ve soy ilişkileri etrafında gelişen, evleri özerk olsa da kuralları, tabuları, gelenekleri, ortak bir kimliği olan, sınıfsız ve büyük ölçüde çatışmasız Neolitik bir megapoldü.

nationalgeographic

Arkeofili.com