Metale dayalı kirlilik, batı Avrupa’da ortaya çıkmasından 500 yıl daha önce Balkanlarda başladı ve Karanlık ve Ortaçağ boyunca devam etti. Bu durum gösteriyor ki, Balkanlar maden kullanımında eskiden inanıldığından çok daha büyük bir rol oynamıştı.

Yapılan çalışma, Balkanlardaki metalurjinin (metalin çıkarıldıktan sonra ısıtmadan ya da üzerinde çalışılmadan istenilen şekli verme) hem zamanlaması hem de kapsamı hakkında yeni bir bakış açısı sunuyor. Bu durum bölgedeki metal çağının başlangıcı gibi farklı ekonomik değişimlerle ilişkiliydi.

Maden kaynaklarının kullanımı, geniş çaplı çevresel etkilere neden olur. Bu etkiler, metalle kirlenmiş atık su ve mikroskobik kimyasal partiküllerin madencilik ve döküm işlemiyle atmosfere salınması gibi durumları kapsıyor. Mesela bu parçacıklar turba bataklığının yüzeyine yerleştikçe, yıllar içerisinde tortu tabaklarında yerini alıyor. Bu durum ise bataklığın net bir kronolojisini çıkarmamızı sağlayabilir.

Sırbistan Karadağ sınırında bulunan Crveni Potok turba bataklığından alınan örnekler, Northumbria’nın Coğrafya ve Çevre Bilimleri Bölümü’nden araştırmacıların yanı sıra Montpellier Üniversitesi ve Romanya Akademisi’nden araştırmacılar tarafından da jeokimyasal olarak incelendi. Bu araştırmacılar, kurşuna dayalı metal kirliliğinin yaklaşık olarak MÖ 3600 yılına dayanan ilk kanıtlarını buldular.

Kanıtlar, karbonun erimesi için yakıt üretimi de dahil olmak üzere geniş bir ekonomik faaliyet yelpazesiyle potansiyel olarak ilişkili olan biyokütle yakımında bir artış olduğunu gösteren kömür konsantrasyonundaki eşzamanlı bir artışla da desteklenmekte.

Önceleri, MÖ 3000 yıllarına tarihlenen en eski Avrupa çevre kirliliği güney İspanya’da bulunmuştu, ancak Crveni Potok’dan elde edilen yeni veriler, Doğu Avrupa’nın bu bölgesinde 500 yıldan daha eski bir zamanda metal kirliliğinin belirgin olduğunu gösteriyor. Bu kanıt, Avrupa’da belgelenmiş ve metale dayalı çevre kirliliğini gösteren en eski kanıttı. İşin bir başka yüzü ise, bu sırada İngiltere’de Bristonların halen taş devrinde olmasıydı. Bu durum, Balkanların sadece Avrupa’da metalurjinin doğum yeri değil, aynı zamanda metalik kirliliğin de doğum yeri olduğunu gösteriyor.

Buna ek olarak, Batı Avrupa’da Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra kurşun kirliliği seviyeleri önemli ölçüde azaldı, fakat bu durum Balkanlarda görülmüyor. Bu, metal açısından zengin olan bölgenin, daha önce düşünüldüğünden daha fazla olarak Karanlık ve Orta Çağları boyunca metal kirliliğinde önemli bir oyuncu olarak görülmesi gerektiğini göstermektedir.

Doğu ve Batı Avrupa arasındaki bu karşıtlık, Batı Avrupa Karanlık Çağ’dayken Balkan bölgesinde önemli ekonomik gelişmeler olduğunu ve Ortaçağ dönemi boyunca yüksek seviyelerde çevre kirliliği olduğunu göstermektedir. Tüm bunlar, bu dönemde Balkanlar’daki metal işleme endüstrisinin büyüklüğünü ve boyutunu doğruluyor.

Doktora araştırmasının bir parçası olarak Jack Longman, Coğrafya ve Çevre Bilimleri Bölümünde Öğretim Görevlisi Dr Vasile Ersek gözetmenliğindeki bulguları ortaya çıkardı.

Dr. Ersek, “Antik kirliliğin kaynağını belirleme konusundaki çalışmaların odak noktası çoğunlukla, Romalılar veya Antik Yunanlar gibi köklü kaynaklarda olmuştur, ancak bu bulgular, Balkan metalurjisinin bölgenin ekonomik gelişiminde oynadığı önemli rolü vurguluyor.” diyor.

“Metalurji ve madencilik sosyo-ekonomik gelişmeyle yakından bağlantılıdır, bu nedenle geçmişte bu kaynakların nasıl işlendiğine dair bilgimizi geliştirmek, toplumların zaman içinde nasıl geliştiğini daha iyi anlamamıza yardımcı olabilir. Bu bağlamda, Crveni Potok’daki turba bataklığı kayıtları, Bronz çağdan Sanayi Devrimi’ne kadar olan çevre kirliliğinin tarihini gösteriyor.”

Science Daily. 1 Ocak 2018.

Makale: Longman, J., Veres, D., Finsinger, W., & Ersek, V. (2018). Exceptionally high levels of lead pollution in the Balkans from the Early Bronze Age to the Industrial Revolution. Proceedings of the National Academy of Sciences, 201721546.

www.arkeofili.com