Viking Çağı’nda cinsiyet rolleri nasıldı? Arkeologlara göre geçmişi, genellikle mevcut kültürel çıkarımların ışığında değerlendirerek yanlış yorumluyoruz.

Marianne Moen’e göre, Viking Çağı’nda gözlemlenen cinsiyet rolleri, düşünülenin aksine, birbirine çok benziyordu. Moen, ”Viking erkeklerine ve kadınlarına atfedilen rollerin farklı olduğunu öne süren kanılardan kaçınmalıyız” diyor.

Dahası, Moen’in araştırmaları, sosyoekonomik üstünlüğü olan erkek ve kadınların aynı tür eşyalar ile gömüldüğünü gösteriyor. Söz konusu eşyaların arasında yemek pişirmede kullanılan araç gereçler de yer alıyor.

Vestfold’daki 218 Viking mezarını inceleyen Moen, bulduğu eserleri türüne göre sıraladı. Gösterişli bir biçimde düzenlenen mezarlarda kap, tabak, at ve çiftlik hayvanları vardı.

Ev işlerini sadece Viking kadınları yapmıyordu

Viking kadınlarının evden sorumlu olduğunu düşünen arkeologlara göre, erkekler ya savaşçı ya da tüccardı. Ne var ki Vestfold’daki mezarlar bunun aksini kanıtlıyor. Ev ile ilgili olan eşyalar, kadın ve erkek mezarlarına eşit bir biçimde gömülmüştü.

Moen,”Bu noktada anahtar güzel bir örnek. Anahtar, genellikle evden sorumlu olan kadını sembolize eder. Öte yandan, erkek ve kadın mezarlarında bulunan anahtar sayısı birbirine çok yakın. Dolayısıyla, günümüze kadar kabul gören bu düşünceyi sorgulama zamanı geldi.” diyor.

Kadınlar gibi erkekler de yemek pişirmede kullanılan araç gereçler ile gömülmüştü. Örneğin, toprak kaplar sadece sekiz kadın mezarında değil; diğer on erkek mezarında da yer alıyordu. Böylesi bir sonuç elde ettiği için mutlu olan Moen, erkeklerin de yemek pişirme sürecine dahil olduğunu düşünüyor.

Moen, ”Bana kalırsa bu türden araç gereçler, misafirperverliği işaret ediyor; Viking Çağı’nda bu noktanın önemli olduğunu düşünüyorum.” diyor. Öte yandan, diğer arkeologlar söz konusu bulguları çok farklı açıdan ele alıyor.

Pişirme kapları erkeklerin yemek yaptığını kanıtlamıyor

Oslo’daki Viking Gemi Müzesi’nde sergilenen devasa Gokstad gemisi de bir erkek mezarında bulunmuştu. Dahası, yemek pişirmede kullanılan farklı türden birçok araç gereç bu gemide mevcuttu.

Moen, ”Uzun yolculuklara çıkan erkekler, kendi yemeğini yapmak zorunda olduğu için bu bulgular bir istisna olarak görülüyor” diyor. Ne var ki Moen’in bulguları yorumlama biçimini kabul etmeyenler de var. Örneğin, arkeolog Frans- Arne Stylegar’a göre, ölümden sonra yaşamın devam edeceğine inanan Viking erkekleri toprak kaplar ile gömülmek istemiş olabilir. Dolayısıyla, erkeklerin kendi evlerinde yemek yapıp yapmadığı, bu noktada, yeterince net değil.

(Vikingler Erkek Atları Tercih Ediyordu)

Stylegar, ”Ölü gömme geleneğinde idealize edilen kişinin tarihsel gerçeklikteki karşılığını söylemek oldukça güç. Bu, felsefeyi de ilgilendiren bir mesele” diyor. Aynı zamanda Moen’e göre, yaşam ile ölüm arasındaki  fark, cinsiyet rolleri kapsamında düşünüldüğünde, çok daha iyi anlaşılacak. Dahası, insanlarla beraber gömülen eşyalar, söz konusu çağa yönelik algıyı da artırıyor.

Bahsedilen araç gereçlere ek olarak, evlerde bulunan diğer eşyaları da Viking mezarlarında görmek mümkün. Öte yandan, söz konusu eşyaları kimin kullandığı bilinmiyor.

Çiftçiler ve zenginler

Stylegar, Moen’in doktora tezini iyi bir biçimde sunduğunu düşünüyor. Stylegar’a göre, Moen’in mezarlardan elde ettiği veriler, zengin Viking kadınları ile erkeklerinin benzer biçimlerde gömüldüğünü kanıtlıyor. Vestfold’daki birçok Viking mezarını daha önceden araştıran Stylegar, böylesi bir sonuç karşısında şaşırmadığını söylüyor.

”Çalışmalarımdan yola çıkarak ben de böyle bir izlenim almıştım, fakat Moen ulaştığı sonucu çok açık bir biçimde ifade ediyor.” diyor Stylegar.

Vestfold’da gerçekleştirdiği araştırmaları göz önünde bulunduran Stylegar, çiftçilerin kendi mezarlarında cinsiyet farkını ortaya çıkardığını, fakat zengin kesim için bu farkın çok daha az olduğunu belirtiyor.

Öte yandan, Stylegar kendi araştırma konusunun dışına çıkarak böylesi bir izlenimi elde ettiğini de ekliyor. Ne var ki zengin sınıf için de farklar söz konusu. Örneğin, Moen’in gerçekleştirdiği araştırmalar, erkeklerin genellikle silahlarla; kadınların da takı ve dokuma araç gereçleriyle gömüldüğünü gösteriyor.

Kadın ve erkeklerin yanında bulunan takılar

Hem kadın hem de erkek mezarlarını araştırıp karşılaştıran Moen, mezarlar arasındaki farkın çok az olduğunu, benzerliklerin ise baskın çıktığını söylüyor. Örneğin, erkek mezarlarının %40’ında broş ve boncuk gibi takılar bulundu. Dahası, söz konusu mezarlarda ustura ve cımbız gibi kişisel temizlik için kullanıldığı düşünülen aletler de keşfedildi.

Arkeologlar, Norveç’deki Viking Çağı’ndan kalma bu erkek mezarlarının sayıca daha fazla olduğunu düşünüyordu. Şimdi, bilim insanları kadın ve erkek mezar sayısının aynı olduğunu belirtiyor.

Modern bakış açısıyla geçmişi yorumlama

Moen,  kadın ve erkek arasında belirgin farkların olduğunu iddia eden o düşüncenin kaynağını merak ediyor.

Söz konusu mezarlarda bulunan eşyalar, 1900’lerin başında keşfedilmiş; dönemin kendine özgü o kültürel perspektifiyle yorumlanmıştı. Moen de, benzer bir biçimde, eserleri modern bir perspektif ile değerlendiriyor.

Kendini cinsiyet rollerini araştıran bir arkeolog olarak tanımlayan Moen, diğer arkeologların Viking kültürünü yorumlama biçimlerini değiştirmek istiyor, fakat uzmanlar tarafından desteklenen görüşleri ters düz etmenin kolay olmadığını da belirtiyor.

”Meslek ile cinsiyet rolleri arasında bir bağlantı olduğunu düşünen araştırmacıların kuşkulu yaklaşımları ile karşılaştım.” diyor Moen.

Moen’e göre, tarihi belirli bir perspektif ile okumanın sonucunda hem toplum içerisindeki kadın ve erkeğe belirli roller atfediliyor hem de modern beklentiler karşılanıyor.

”Viking Çağı araştırmaları, mezarda bulunan eserleri söz konusu yere gömülen kişilerle ilişkilendirir. Dolayısıyla, bir erkeğin ya da kadının mezarında bulunan eserler, modern beklentileri karşılamak zorunda değildir.” diyor Moen.

---

Sciencenordic. 25 Haziran 2019.-www.arkeofili.com