Blog

Bu kabartma, şu anda İran’da bulunan antik Akhamenid başkenti Persepolis’te görülebilir. 1979’da UNESCO, Persepolis kalıntılarını bir Dünya Mirası Alanı ilan etti.

Araştırmacılar, son 4.000 yıl boyunca güneydoğu İran’da yağış ve bitki örtüsündeki tarihsel değişimleri inceledi. Çalışma, insan toplumlarının dalgalanan iklime karşı kırılganlığını ortaya koyuyor.

Bugün İran’ın büyük bir kısmı çöl. Ancak tarihte daha gerilere gidildiğinde, muson düzenleri değişmeden önce tüm bölge çok yoğun yağış alıyordu. Geç Tunç Çağı’ndan Geç Antik Çağ’a kadar İran, bölgedeki önemli siyasi ve ekonomik gelişmelerin merkezinde yer aldı.

Quaternary Science Reviews dergisinde yayımlanan araştırmayı yöneten Linköping Üniversitesi’nden profesör Joyanto Routh, “Yaklaşık 4.200 yıl önce, Jiroft yakınlarındaki Konar Sandal’da bir Erken Tunç Çağı topluluğu vardı. Tarım gelişmişti ve bölgede kısmen bir kent kompleksi kazıldı. Ancak, bir şey bu son derece gelişmiş Tunç Çağı topluluğunun çöküşünü tetikledi ve biz de bunun ne olabileceğiyle ilgileniyorduk.” diyor.

Araştırmacılar, Konar Sandal’daki arkeolojik alanın yakınında, İran’ın güneydoğusunda son 4.000 yıl içinde bitki örtüsü ve yağıştaki olası değişiklikleri daha yakından inceledi. Ekip, 2,5 metre uzunluğundaki turba çekirdeğinde binlerce yıl boyunca biriken katman katman malzeme içeren tortuları inceledi.

Turba katmanları Karbon-14 yöntemi kullanılarak tarihlendirildi. Araştırmacılar ayrıca farklı dönemlerde bölgede hangi bitki ve hayvanların yaşadığını bulmak için eser element, polen ve biyobelirteç analizleri gerçekleştirdi ve bunları mevcut arkeolojik verilerle birleştirdi. Tarihi kayıtların yokluğunda, bunların izini sürmek, insanların orada yaşayıp yaşamadığına, bir şey ekip biçmediklerine ve yetiştirdilerse ne yetiştirdiklerine dair ipuçları sağlayabilir.

Araştırmacılar bu bilgilerle iklimin sıcak mı soğuk mu, yağışlı mı kuru mu olduğunu yeniden kurgulayabilir. Yağışlı dönemlerde insanlar, nüfusu besleyen tarımla daha çok uğraştı ve topluluk gelişti. Kurak dönemlerde göçebe bir yaşam tarzına geçen insanlar, yerleşimi terk etti ancak uygun koşullar yeniden başladığında geri döndüler.

Araştırmacılar, bölgenin aralıklı olarak yağışlı ve kurak dönemler yaşadığını tespit etti. Cerealia türü bitkilerden elde edilen ilk polen kaydı, yoğun tarım uygulamalarının yaklaşık 3.900 ila 3.700 yıl önce başladığını gösteriyor. Bu dönem Jiroft Vadisi’nde nispeten nemli bir iklime denk geliyor.

Bunun aksine, 3.300 ila 2.900 yıl önce vadide hava çok kuru ve rüzgarlıydı. Tahıl türü polen seviyeleri çok düşüktü ve bu da tarımın neredeyse sona erdiğini gösteriyordu. Jiroft Vadisi’ndeki en kurak koşullar, yaklaşık 3.200 yıl önce, Konar Sandal’daki Geç Tunç Çağı yerleşiminin çöküşüyle aynı zamana denk geliyor. Yaklaşık 600 yıl sonra ise, Avrasya tarihinin en güçlü iki krallığı olan Pers İmparatorlukları ortaya çıktı: Akhamenid ve Sasani İmparatorlukları, tortu kayıtlarındaki en yağışlı iki dönemle neredeyse eşzamanlı.

Joyanto Routh, “Turba çekirdeğimizden, Akhamenid ve Sasani İmparatorluklarının zirvede olduğu dönemde tarımın geliştiğini ve erzağın yüksek olduğunu tespit edebiliyoruz.” diyor.

Joyanto Routh’a göre iklim, Orta Doğu’da her zaman önemli bir rol oynamıştı ve bu her zaman denkleme dahil edilmeyen bir şey.

“Arkeologlar bu imparatorlukların zayıf veraset, salgın hastalıklar ve siyasi ve askeri genişleme nedeniyle yıkıldığını öne sürüyor. Bu değişimlerin ardındaki itici faktör olarak genellikle iklimi göz ardı ediyorlar. Arkeologlar tarafından dile getirilen argümanların önemli olduğunu inkar etmiyoruz. Ancak, muson düzeni değiştiği için bir tarım topluluğunun aniden tahıl yetiştiremez hale geldiğini, yani ciddi bir su kıtlığı yaşandığını göz önünde bulundurmalısınız. Bunun, gücün merkezden uzaklaşmasına ve nihayetinde bölgedeki pek çok yerleşimin yok olmasına ya da terk edilmesine yol açan zincirleme etkileri oldu.” diyor Joyanto Routh.

Araştırmacılar, bu imparatorlukların başarısını iklimdeki dalgalanmalara bağlama konusunda temkinli olsalar da, bu bağlantıların, daha önceki uygarlıkları etkilemiş olabilecek çeşitli faktörler arasındaki etkileşimi keşfedebilmek için iklim değişikliğinin ayrıntılı kanıtlarını arkeolojik ve tarihsel bağlamlarla birleştirmenin önemini vurguladığını savunuyorlar.

Linköping University.18 Ocak 2023.

Makale: Vaezi, A., Routh, J., Djamali, M., Gurjazkaite, K., Tavakoli, V., Beni, A. N., & Roberts, P. (2022).

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >