Küçük Buzul Çağı sırasında, Kuzey Yarımküre uzun süreler boyunca öyle soğuklar yaşadı ki, mahsuller tükendi ve nehirler dondu. Scheldt Nehri burada, Belçika’nın Anvers kentinin dışında, Lucas van Valckenborch’un 1593 tarihli bir yağlıboya tablosunda tasvir edilmiş.

Binlerce insan, İngiltere’deki donmuş Thames Nehri’nde yürüyor ve oynuyordu. At sırtındaki askerler buzda mahsur kalan gemileri ele geçiriyordu. Yerli halklar, İngilizleri alt etmek için kar ayakkabıları kullanıyordu. “Cadılar”, toplulukları mahsul kıtlığını ve aşırı soğuktan mağdur olduğu için suçlanıyordu.

Bunlar, Kuzey Yarımküre’nin bazı bölümlerinin inatçı bir soğukla boğuştuğu, geçtiğimiz bin yıldaki birkaç yüzyıllık bir dönem olan Küçük Buzul Çağı’nı tanımlayan olaylardan bazılarıydı. Peki Küçük Buzul Çağı’na ne sebep oldu, ne kadar sürdü, insanlar bu soğuğa nasıl uyum sağladılar?

Küçük Buzul Çağı nedir ve buna ne sebep oldu?

Küçük Buzul Çağı gerçek bir buzul çağı değildi; ortalama soğuma muhtemelen yalnızca 0,5 santigrat derece civarındaydı ve sürekli soğuk da değildi. Georgetown Üniversitesi çevre tarihi doçenti Dagomar Degroot, bu dönemi bir dizi “küçük küçük buzul çağları” olarak tanımlıyor.

Bazı araştırmacılar bunun daha erken başlamış olabileceğini iddia etse de NASA, Küçük Buzul Çağın 1550 civarında başladığını ve aralarda nispeten sıcak aralıkların olduğu üç soğuk zirveden (1650, 1770 ve 1850 civarında) oluştuğunu tanımlıyor.

Bilim insanları hâlâ Küçük Buzul Çağı’na tam olarak neyin sebep olduğunu bulmaya çalışıyor. Teoriler, güneş aktivitesinin azalmasından artan volkanik patlamalara, Kuzey Amerika’daki yerli halkların soykırıma uğramasına ve dolayısıyla ormanların tarım arazilerinin yerini almasına ve bu süreçte atmosferden yaklaşık yedi milyar ton karbonun silinmesine kadar uzanıyor.

2022’de yapılan bir araştırma, ilk tetikleyicinin, mantıksız bir şekilde, 1300’lerin sonlarında tropik bölgelerden kuzeye akan ve Arktik buzunu Kuzey Atlantik’e sürükleyen aşırı sıcak su dalgası olduğunu savundu.

Yaygın etkiler

Sebep ne olursa olsun, Küçük Buzul Çağı’nın sonuçları, ne ölçüde olduğu tartışmalı olsa da tarih boyunca dalga dalga yayıldı.

Kuşkusuz soğuk hava, İsveç Kralı X. Charles Gustav’ın 1658’de Danimarka’nın Funen adasını ele geçirmek için birliklerini donmuş bir boğazdan geçirmesine ve Fransız birliklerinin 1795’te buzun içinde kalan bir Hollanda filosunu ele geçirmesine olanak sağladı. Bu, tarihte at sırtındaki adamların bir gemi filosunu ele geçirdiği tek olay olarak tanımlanıyor.

Mahsullerin tekrar tekrar başarısız olmasından kaynaklanan korku ve endişe, Avrupa’da “cadı davaları”nın ve Yahudi karşıtlığının artmasına neden oldu.

Daha az kesin olarak, Küçük Buzul Çağı, kısmen köylü ayaklanmalarına yol açan yiyecek kıtlığının bir sonucu olarak Çin’deki Ming Hanedanlığı’nın çöküşünde rol oynamış olabilir. Sıcaklıklardaki düşüş ve karada ve denizdeki buz örtüsündeki eş zamanlı büyüme, İskandinav kolonilerinin Grönland’dan kaybolmasına katkıda bulunmuş olabilir.

Hatta Stradivarius kemanlarının eşsiz sesinin, Antonio Stradivari’nin kullandığı ahşabın soğuktan dolayı normalden daha yoğun olmasından kaynaklandığı öne sürülüyor.

Küçük Buzul Çağı’nın harekete geçirmiş olabileceği büyük tarihsel dalgalanmaların ötesinde, köylüler ve kent yoksulları üzerinde özellikle ciddi etkileri oldu. Yazar Brian Fagan, Küçük Buzul Çağı adlı kitabında, “Arpa ve yulaf unuyla karıştırılmış öğütülmüş fındık kabuklarından yapılan ekmekle yaşayan Alp köylülerini” anlatıyor. 1648 tarihli bir yazı, neredeyse açlıktan ölmeye hazır olduklarını iddia eden yoksulların çığlıklarını ve gözyaşlarını kaydediyordu.

17. yüzyıl ve 18. yüzyılın başlarındaki bazı zamanlar özellikle acımasızdı. 1600’lerin sonlarında birçok Avrupa ülkesi büyük kıtlıklar yaşadı; Londra Üniversitesi Goldsmiths’ten Ariel Hessayon’a göre 1684 kışı o kadar şiddetliydi ki Kral II. Charles, kendisinin de katkıda bulunduğu bir hayır kurumu koleksiyonuna izin verdi. Bu, İngiltere’nin kışa bazı komşularından daha iyi dayanmasını sağladı. Hessayon’un yazdığına göre yine de, tüm ülkede hayvanlar, kuşlar ve balıklar gibi insanlar da öldü. Zeminin kazılması çok zor olduğundan cenazeler ertelendi. Ağaçlar parçalandı ve bitkiler telef oldu.

Soğuğa uyum sağlamak

Dikkat çekici bir şekilde, bazıları zorluklara uyum sağlamayı başardı. Londra’da soğuk koşullar, Thames Nehri’nin birçok kez donmasına neden oldu; öyle ki, insanların futbol oynadığı, ayı avını izlediği veya sıcak çikolatadan turtalara kadar her şeyin satıldığı tezgahların ortasında okçuluk yarışmalarında yarıştığı “don panayırları” ortaya çıktı.

Hessayon bir röportajında, Thames Nehri’nin donmasının, nehir boyunca su taksisi hizmeti sunan şehrin denizcileri için felaket anlamına gelebileceğini açıkladı. Buna karşılık, alternatif gelir kaynakları geliştirmek için don fuarlarından yararlandılar: “Uyum sağladılar çünkü buzun üzerinde esnaf olacaklardı ve donmuş Thames’te kira ödemek zorunda kalmayacaklardı.”

Bu arada, günümüz Kaliforniya’sındaki Mojave halkı, 16. ve 17. yüzyıllardaki daha büyük iklim değişkenliğine, “dikkat çekici derecede merkezi olmayan bir ticaret kültürü geliştirerek” yanıt verdi, diyor Degroot. Ayrıca malları uzun mesafelere taşımak için dayanıklı sepetler, çömlekler ve başka kaplar da yarattılar; böylece bir bölgede yiyecek sıkıntısı varsa, bunu başka bir bölgeyle ticaret yaparak telafi edebiliyorlardı.

Mojave’nin değişen iklime tepkisi, birkaç bin kilometre uzakta, Küçük Buzul Çağı’nın en zorlu yıllarında aslında bir “altın çağ” yaşayan Hollanda tarafından da uygulandı; bu, büyük ölçüde dayanıklı ve çeşitli bir ticaret altyapısı da geliştirerek gerçekleşti.

“Pek çok farklı bölgeden malları, en önemlisi de Baltık’taki farklı limanlardan gelen tahılları taşıyabiliyorlardı. Sonuç olarak, aşırı hava koşulları tahıl kıtlığına neden olduğunda Hollandalılar, ürünleri yetiştirildikleri yerlerden ithal ederek bundan faydalanmayı başardılar.”

New England’da, Wabanaki Halkları soğuk ve karlı kışlardan yararlanarak İngiliz sömürgecilere karşı kar ayakkabıları kullanarak baskınlar düzenlediler; ta ki işgalciler 18. yüzyılın başlarında, yerlilerin teknolojisini ve uzmanlığını benimseyen ve Wabanaki avlanma alanlarında devriye gezmek için yüzlerce “kar ayakkabılı adam” gönderene kadar.

Modern zaman dersleri

Degroot, şaşırtıcı bir şekilde, ticaretin geliştiği ve çatışmaların azaldığı alanlardan biri de Kuzey Kutbu’ndaki balina avcılığı alanları olduğunu söylüyor. “Havalar soğuduğunda ve buzlar genişlediğinde kaynaklar daha sıkı bir şekilde bir araya toplandı ve daha erişilebilir hale geldi. Sonuç olarak, Arktik balina avcılığını karakterize eden silahlı çatışma aslında azaldı.”

Günümüzün iklim değişikliği gözlemcileri için buradan bir ders çıkarılabilir. “Aslında bu durum, günümüzde ulusal güvenlik çevrelerinde Kuzey Kutbu’nun sıklıkla tartışılma nedeninin tam tersi; insanlar Kuzey Kutbu’ndaki buzlar eridikçe bölgede daha fazla rekabet ve çatışma olabileceğini varsayıyor.”

Küçük Buzul Çağı’nın etkileri ne kadar önemli olsa da Degroot, soğuma miktarının şu anda deneyimlediğimiz ısınmanın boyutundan daha az olduğunu belirtiyor. Hessayon, bunun dönemin anlaşılmasını ve insanların nasıl adapte olduğunu daha da önemli hale getirdiğini savunuyor.

“Geçmiş hakkında çok şey öğrenip inceleyebileceğimiz ve mevcut krizimizle nasıl başa çıkacağımıza dair bilgi alabileceğimizi umduğumuz çok miktarda potansiyel materyal var.”

National Geographic. 20 Şubat 2024.

 

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >