Blog

Şubat 2023’te Türkiye ve Suriye’de 59.000’den fazla insanın ölümüne yol açan depremin kaynağı olan Doğu Anadolu Fayı, yaklaşık beş milyon yıl önce Avrasya ve Arap levhalarının çarpışmasıyla oluştu.

Fayın oluşması, Kuzey Anadolu fayından Ölü Deniz fayına kadar olan kabuğu çatlattı ve Anadolu levhasını Avrasya levhasından ayırarak yeni bir tektonik levhanın doğuşunu sağladı.

Doğu Anadolu fayı, 6 Şubat’ta 7,8 büyüklüğünde ölümcül bir depreme yol açtı. Bunu saatler sonra, Doğu Anadolu ana fayından ayrılan farklı bir fayda 7,6 büyüklüğünde bir deprem izledi. Toplamda 59.000’den fazla insan öldü.

Minnesota Üniversitesi’nde yer bilimcisi olan çalışmanın ilk yazarı Donna Whitney, “Depremleri tahmin etmek imkansız olsa da fayın daha derinlemesine anlaşılması, araştırmacıların fay sisteminin hangi bölümlerinin gelecekteki kırılmalara karşı savunmasız olduğunu ve bunun nedenini anlamalarına yardımcı olabilir.” diyor.

Örneğin yeni araştırma, Arap levhasının bir bölümünün Anadolu levhasının altında kaldığını gösterdi. Bu sıkışmış kabuk parçasının kenarı, Suriye-Türkiye sınırı yakınında ikinci depremi yaratacak şekilde kırılan fayın yakınında yer alıyor. Whitney, bu ek katmanın kabukta neden olduğu güç kontrastının, depremin orada başlamasının bir nedeni olabileceğini söylüyor.

“Büyük bir deprem olacağı hakkında hiçbir fikrimiz yoktu, kesinlikle olmadı. Ama jeolojik açıdan mantıklı.”

C: Whitney et al. 2023.

Whitney, Anadolu plakasının nasıl oluştuğunu araştırmak için çok disiplinli bilim insanlarından oluşan bir ekibe liderlik etti. Araştırmacılar bölgeyi incelemek için deprem dalgalarını veya uyarılan titreşimleri kullanarak yeraltı yüzeyini görüntüleyen sismik araştırmalar ve kayaların yaşını belirlemek için mineral tarihlemesi de dahil olmak üzere çeşitli yöntemler kullandılar.

Fay oluşumu kabuktan gelen sıcak sıvıların yüzeye çıkmasına izin verdiğinden, araştırmacıların kayaların yaşını belirlemek için kullandıkları mineralleri ısıtabiliyor ve aslında moleküler saatlerini sıfırlayabiliyor. Araştırma ekibi, tuhaf bir şekilde genç görünen bu mineralleri kullanarak Doğu Anadolu fayının ne zaman ve nerede kırıldığını tespit edebildi.

Whitney, “Yaklaşık 5 milyon yıl önce her şeyin birbirine bağlı olduğunu düşünüyoruz.” diyor.

Levhanın oluşumu, birbirini yavaşça iten Avrasya ve Arap levhalarının çarpışması sonucu oluşmuştu. Buna Ege deniz tabanından batıya doğru bir miktar genişleme veya uzanma da eklenince Anadolu temelde batıya doğru ilerlemek zorunda kaldı. “Avrasya ve Arabistan levhalarını parmak olarak, Anadolu levhasını da çekirdek olarak düşünürsek, bu biraz karpuz çekirdeğinin iki parmak arasından kaymasına benzer.”

Araştırmacılar bulgularını Geology dergisinde bildirdiler.

Levhanın oluşumundan bu yana deprem etkinliği Kuzey Anadolu fayı ve Doğu Anadolu fayı etrafında yoğunlaştı. Journal of the Geological Society dergisindeki bir makaleye göre, Doğu Anadolu fayı sık sık orta büyüklükte depremler üretiyor; yakın tarihin 2023 öncesindeki en büyük depremi 2020’de 6,8 büyüklüğünde gerçekleşti. The Geological Society’ye göre, 1939’da Kuzey Anadolu fayını merkez alan depremde 32.000’den fazla insan hayatını kaybetmişti; 1999’da meydana gelen 7.6 büyüklüğündeki deprem ise 17.000’den fazla kişinin ölümüne neden olmuştu.

Makale: Whitney, D. L., Delph, J. R., Thomson, S. N., Beck, S. L., Brocard, G. Y., Cosca, M. A., … & Umhoefer, P. J. (2023).

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >