Blog

Çok erkekli çok dişili sosyal örgütlenmeye sahip çeşitli primat türlerinde cinsiyetler arası bağlar kaydedildi. Sol üstten sağ alta doğru: 1. Dişi (solda, yavruyla birlikte) ve erkek kızıl yakalı lemur, Madagaskar’daki Kirindy Ormanı’nda. 2. Fildişi Sahili’ndeki Taï Milli Parkı’nda yüz yüze karşılıklı tımarla yakınlık gösteren bir erkek ve dişi şempanze. 3. Tayland’daki Phu Khieo Yaban Hayatı Koruma Alanı’nda bir erkeği temizleyen dişi Assam makakı. 4. Kosta Rika’daki Lomas Barbudal Maymun Projesi’nde bir koalisyon oluşturan alfa erkek ve dişi beyaz yüzlü kapuçin maymunu. (C: J. Ostner, L. Samuni, K. Srithorn, S. Perry. Evolution and Human Behavior)

Dişi ve erkek primatlar genellikle yakın bağlar kuruyorlar, ancak bu yalnızca sevgiden dolayı değil. Bu güçlü bağlar genellikle her iki birey için de belirgin bir fayda olduğunda ortaya çıkıyor; koruma ve üreme kontrolü, kilit roller oynuyor.

Utrecht Üniversitesi’nden primatolog Liesbeth Sterck ve Göttingen Üniversitesi’nden Julia Ostner liderliğindeki yeni bir çalışma, bu bağların nasıl oluştuğuna dair teorik içgörüler sunuyor. “Evolution and Human Behavior” dergisinde yayımlanan çalışma, dişilerin oynadığı belirleyici rolün altını çiziyor.

Neden bazı dişi ve erkek primatlar iyi anlaşıp güçlü bağlar kurarken, diğerleri kurmuyor? Bilim, bu bağlantıları açıklamak için uzun süredir, saf fiziksel çekimden köklü evrimsel süreçlere kadar uzanan bir yelpazede çeşitli teoriler sunuyor.

Bu teoriler ilgi çekici olsa da, primat bağları üzerine yapılan çoğu çalışma, geleneksel olarak, dişilerin bu ilişkilerde oynayabileceği kritik rolü göz ardı ederek, birincil etkileyiciler olarak erkeklere odaklanıyor.

Karşılıklı fayda

Uluslararası bir primatolog ekibi, geçmiş onyıllardan yüzlerce primat gözlemini analiz ederek, erkek ve dişi primatlar arasındaki bu “faydalı arkadaşlıkların” genellikle her iki taraf da bir şey kazanabildiğinde geliştiğini öne sürüyor. Dişiler için bu, kiminle çiftleşeceklerini seçmekle ilgili; erkekler için ise yavrularına bakmak ve onları korumakla ilgili.

Bu dinamikler, erkeklerin dişilere hükmedemediği ve yavruların bakıma ihtiyaç duyduğu gruplarda özellikle önemli. Bu tür bağların, erkek egemenliğinin sınırlı olduğu ve baba bakımının hayati olduğu gruplarda oluşma olasılığı daha yüksek. Primatologlar, şempanzeler, lemurlar, makaklar ve diğer türler hakkında daha önce yapılmış yüzlerce gözlemi haritalandırdılar. Sterck’e göre, buluntular, bu bağların sadece çekim ve sevgiyle ilgili olmadığını, aynı zamanda stratejik de olduğunu gösteriyor.

Sterck, hem erkek hem de dişi primatların fayda sağlayan ilişkileri bilinçsizce aradıklarını ve bu faydaların koruma, kaynaklara daha iyi erişim veya yavrularının hayatta kalmasını güvence altına almak olabileceğini belirtiyor. “Evrimin bu davranışları şekillendirmesi için, bağların ne zaman veya nasıl karşılığını verdiğini bilmeleri gerekmez.”

Bağların değişimi ve ayrılma

Çalışma ayrıca bu bağların doğasının zamanla değişebileceğini gösteriyor. Başlangıçta, erkekler çiftleşme mevsiminde dişileri daha sık tımar etme eğilimindeyken, bu dinamik değişebilir. Dişiler, emzirme sırasında yavrularını korumak için erkek desteği arayabilir. Bir erkek, başlangıçta çiftleşme haklarını güvence altına almak için bir dişiyle bağ kurabilir ve dişi doğum yaptıktan sonra, koruma için erkeğe güvenebilir. 

Yavrular bağımsız hale geldikten sonra, bu bağlar genellikle çözülür ve hem erkek hem de dişi başka partnerlere yönelebilir. 

Ancak, dişilerin erkeklere birden fazla yavruya babalık yapma fırsatı verdiği durumlarda, uzun vadeli bağların oluşma olasılığı daha yüksek. Bu istikrarlı ilişkiler, dişilerin sürekli olarak aynı erkeği seçtiği ve erkeklerin sürekli bakım sağladığı makaklar, babunlar ve şempanzeler gibi türlerde yaygın. Bu tür uzun süreli bağlar genellikle karşılıklı faydalarla destekleniyor, bu da her iki taraf için de sürekli yatırımı değerli kılıyor.

İnsan ilişkileri

İnsan ilişkilerine gelince, dinamikler daha karmaşık olabilir. Ayrıca, insanlar genellikle tek eşli çiftler oluştururken, hem dişi hem de erkek primatlar birden fazla çiftleşme partnerine sahip. Ancak Sterck’in ekibine göre, primat bağlarından gelen bazı temel ilkeler yine de geçerliliğini sürdürüyor.

Sterck, primat akrabalarımız gibi, insan bağlarının da genellikle sevgi ve stratejik ortaklığın bir karışımını içerdiğini belirtiyor. Sevgi ve duygusal bağ hayati önem taşısa da, ister destek, koruma veya paylaşılan kaynaklar olsun, bilinçsizce bir karşılıklı yarar unsuru da bulunuyor.

Sterck, bu ilişkilerin evrimsel temeli uzun vadeli faydalar üzerine kurulu olsa bile, sevgi ve şefkatin primat bağlarında hala önemli bir rol oynadığını söylüyor. “Güçlü bağlar kurma dürtüsü evrimsel avantajlardan kaynaklansa da, sevgi ve şefkat gibi duygular bu bağları başlatıyor. Bu duygular, zamanla bu bağları sürdürmek ve derinleştirmek için gerekli eylem ve davranışları kolaylaştıran bir katalizör görevi görüyor.”

Gelecekteki araştırmalar

Bağ kurma teorilerinin hayvanlar aleminde ne kadar yaygın olabileceğini daha fazla araştırmak için Sterck’in ekibi ek çalışmalar yapılması çağrısında bulunuyor. Özellikle, araştırmaların goriller ve bonobolar gibi büyük maymunlar ile tamarinler ve kapuçinler gibi Yeni Dünya primatlarına odaklanmasını istiyorlar—hatta bu çalışmaları, kurtlar ve aslanlar gibi kalıcı sosyal gruplarda yaşayan ve primat olmayan türleri de kapsayacak şekilde genişletmeyi düşünüyorlar.

Ayrıca bu yaklaşımın, insan çiftleri arasındaki bağların evrimi ve dinamikleri konusunda yeni bakış açıları sağlayabileceğine inanıyorlar.

Utrecht Üniversitesi. 17 Eylül 2024.

Makale: Sterck, E.H.M., Crockford, C., Fischer, J., Massen, J. J.M., Tiddi, B., Perry, S., Sueur, C., Schülke, O., Ostner, J. (2024).

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >