Blog

İran’ın Kaşan kentinde, MÖ 800’den beri kullanılan Qanat Sulama Tarım Mirası Sistemi’ndeki yer altı tünelinden yüzeye çıkan su. C: Zereshk/Wikimedia Commons (CC BY-SA 3.0)

Yaklaşık 3.000 yıl önce icat edilen Qanat sistemleri zamanla büyük ölçüde kayboldu. 

Soğuk Savaş dönemine ait casus uydu görüntüleri ve yapay zekanın (AI) yardımıyla, Orta Doğu ve Kuzey Afrika’daki kadim uygarlıkların mühendislik becerileri yeniden keşfediliyor.

Katalan Klasik Arkeoloji Enstitüsü’ndeki araştırmacılar yeni bir çalışmada yeraltı su katmanlarından yüzeye su taşıyan ve yaklaşık 3.000 yıl öncesine dayanan Qanat sistemlerini bulmak için yaratıcı bir yöntem kullandılar.

Qanat sistemlerini tespit etmek, bunların yer altında gömülü olmaları nedeniyle zor. Sistemler yalnızca yüzeyden görülebilen ve düzenli aralıklarla yerleştirilmiş çukurlar yardımıyla ayırt edilebilir.  Ancak zorlu coğrafi koşullar ve bulundukları bölgedeki değişken siyasi durumlar, bu sistemleri bulmayı daha da zor bir hale getiriyor.

Bu zorluğun üstesinden gelmek için araştırmacılar, havadan çekilen görüntülerde Qanat izlerini tespit edebilecek bir yapay zekâ algoritması geliştirdiler. Ardından bu algoritmayı 1970’lerde ABD tarafından Afganistan, İran ve Fas üzerinde çekilen siyah-beyaz casus uydu görüntülerine uyguladılar.

Yapay zekâ algoritması yeraltı su tünellerinin varlığını daha önce kullanılan yöntemlerden çok daha etkili bir şekilde; yüzde 88’in üzerinde bir hassasiyetle tespit etmeyi başardı.

Qanatlarla ilgili yeni çalışmada kullanılan 1970’lerin casus uydusundan görüntüler. C: N Bulawka et al/Journal of Archaeological Science/2024

Gelecekte yapay zekâ sistemlerinin dünyanın diğer bölgelerinde bulunan Qanat sistemlerini tespit etmek için kullanılması mümkün görünüyor. Bu icadın antik dünya boyunca Orta Doğu, Arap Yarımadası ve Kuzey Afrika’da hızla yayıldığı, hatta batı Çin ve İspanya’ya kadar ulaştığı biliniyor.

Ancak, şüphesiz, bu mühendislik harikasının en iyi örneği 3.000 yıldan fazla bir süre önce yapılmış ve sistemin de icat edildiği yer olan günümüz İran’ında bulunuyor. UNESCO Dünya Mirası Listesi’nde yer alan İran Qanat’ı, yakındaki dağların ve vadilerin akiferlerinden gelen suyu yerçekimi yardımıyla kilometrelerce uzağa taşıyan karmaşık bir tünel ağı olma özelliğini taşıyor.

Döneminin ileri teknolojisi olan Qanat sistemi gezegenin son derece kurak bir bölgesinde yer almasına rağmen, karmaşık altyapı ve tarım sistemleriyle desteklenen Pers İmparatorluğu’nun yükselişinde kritik bir rol oynamış.

Ancak ne yazık ki bu tarihi mirasın parçalar endişe verici bir hızla kayboluyor. Araştırma, 1970’lerden kalma uydu görüntülerinde görülen kanatların birçoğunun son 40-50 yıl içinde “yok edildiğini” belirtiyor.

Bu kayıp; arkeolojik kayıtların kentleşme, altyapı gelişimi ve tarım faaliyetleri ile rüzgâr ve su erozyonu gibi süreçler yoluyla tahrip edilmesine dair daha geniş bir soruna işaret ediyor. 

Öyle ki savaşın etkilediği ülkelerde tarihi eserlerin öncelik listesinde alt sıralara inmesi ve hatta çatışmaların aktif hedefi haline gelmesi olağan bir sorun haline geldi.

IFL Science. 20 Eylül 2024.

Makale: Bulawka, N., Orengo, H. A., & Berganzo-Besga, I. (2024).

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >