Bir kil tablet üzerindeki tasarımının yanında bir silindir mühür örneği (solda). Yeni bir çalışma, bu mühürlerdeki sembollerin proto-çivi yazısının öncüsü olduğunu öne sürüyor. C: Franck Raux © 2001 GrandPalaisRmn (Louvre Müzesi)

Araştırmacılar, ilk yazının nasıl ortaya çıktığını araştırırken, tarım ürünleri ve tekstil ticaretinde kullanılan yazı öncesi “silindir mühürlerdeki” motifleri inceledi.

Dünyanın bilinen en eski yazı sistemi, ticarette kullanılan sembollerden etkilenmiş olabilir. Yeni bir çalışmaya göre, Mezopotamya’da tarım ve tekstil ürünlerinin alışverişinde kullanılan silindir mühürler üzerindeki kazınmış desenler, bu yazının ortaya çıkmasında etkili olmuş.

Bu bulgu, daha önceki araştırmalarda öne sürülen bir fikri destekliyor: Mezopotamya’da yaklaşık MÖ 3.100’de geliştirilen ve en eski yazı sistemi olarak kabul edilen çivi yazısının, tarım ürünlerinin üretimini, depolanmasını ve taşınmasını takip eden muhasebe yöntemlerinden kaynaklandığı düşünülüyor.

Araştırmacılara göre, taş “silindir mühürler” üzerindeki çeşitli semboller, güney Mezopotamya’da (şimdi Güney Irak) kullanılan çivi yazısının erken bir versiyonu olan “proto-çivi yazısı” işaretlerine dönüştürüldü. Araştırmacılar, bu bulgularını Antiquity dergisinde yayımlanan bir çalışmada sundular.

Proto-çivi yazısı işaretlerinin ve bunların öncüllerinin okuryazarlık öncesi mühürlerden alınan diyagramları. C: Courtesy of CDLI – Cuneiform Digital Library Initiative

Bu tür silindir mühürler, Mezopotamya’da bin yıllar boyunca kullanıldı ve genellikle bir işlem veya daha sonra mektupları onaylamak için kil tabletler üzerine yuvarlanarak üzerlerindeki motifleri basmak için kullanıldılar.

Yeni çalışmada incelenen bazı mühürler, yazının gelişiminden yaklaşık 1.000 yıl öncesine, yani MÖ 4.400’e tarihleniyor. “Çalışmamız, yazının icadından önce ortaya çıkan ve proto-yazı dönemde gelişmeye devam eden mühür imgelerine odaklandı” diyor çalışmanın yazarları Kathryn Kelley ve Mattia Cartolano. Her ikisi de Bologna Üniversitesi Klasik Filoloji ve İtalyan Araştırmaları Bölümü’nde araştırmacı.

Ekibin çalışması, Mezopotamya’daki farklı şehirler arasında kavanoz ve kumaş taşınmasıyla ilgili mühür motiflerini belirledi ve bu işlemlerin muhtemelen tapınak kurumlarıyla bağlantılı olduğunu öne sürdü. Araştırmacılar, bu motiflerin tarım ürünleri ve tekstil ticaretiyle ilgili erken yazılarda proto-çivi yazısı işaretlerine dönüştüğünü öneriyorlar.

Proto-çivi yazısı işaretlerinin olası anlamları. C: Courtesy of CDLI – Cuneiform Digital Library Initiative; Kelley et al, Antiquity 2024

Bu keşif, bazı şüphecilerin varlığına rağmen, “yazı öncesi” mühürlerle erken yazı arasındaki sürekliliği gösteriyor.

Araştırmacılar, “Bu durum, silindir mühürlerde bilinen motiflerin güney Irak’ta yazının gelişimiyle doğrudan ilişkili olduğunu kanıtlıyor ve anlamın yazı öncesi motiflerden yazıya nasıl aktarıldığını gösteriyor” diyor.

En Eski Yazı

Çivi yazısı, yumuşak kil üzerinde “kalem” kullanılarak kama şeklinde izler bırakan bir yazı sistemiydi. Bu izler, konuşulan dili kaydetmek için kullanılan sesleri temsil eden işaretler oluşturuyordu. Kil kurutulabilir veya pişirilebilirdi, böylece bu izler korunuyordu.

Çivi yazısı, MÖ yaklaşık 5.500’den 2.300’e kadar güney Mezopotamya’da yaşayan Sümer medeniyeti tarafından geliştirildi; sonrasında Akkad İmparatorluğu tarafından benimsendi.

Akkadlılar, Sümer yazı sistemini kendi dillerine uyarlayarak kullandılar. Çivi yazısıyla yazılan Akkad dili, Mezopotamya’da 2000 yıldan uzun bir süre boyunca, Babil ve Assur dönemlerinde yaygın bir yazı dili oldu.

Farklı açılardan görülen bir kil tablet üzerindeki proto-çivi yazısı örneği. C: CDLI izniyle.

Yeni çalışma, yazı öncesi silindir mühürlerde görülen çeşitli motifleri vurguluyor. Yazarlar, bu motiflerin güney Mezopotamya’daki Uruk kentinde bulunan 5.000 yıllık kil tabletlerde görülen proto-çivi yazısı işaretlerine dönüştüğünü öne sürüyorlar. Bu semboller arasında bir bina, kamışlardan yapılmış direkler ve bir kap içindeki püsküllü kumaş tasvirleri bulunuyor.

Yazarlar, çalışmalarının daha fazla proto-çivi yazısı sembolünü çözmek ve bazı mühür motiflerinin anlamı hakkında daha fazla bilgi sağlamak için araştırmacılara yardımcı olacağını umuyor.

Çalışmanın yazarlarından, Bologna Üniversitesi Klasik Filoloji ve İtalyan Araştırmaları Bölümü’nde profesör olan Silvia Ferrara, “Yazı öncesi sembolizminden yazıya geçiş, insan bilişsel teknolojilerinde önemli bir gelişme. Yazının icadı, tarihöncesinden tarihe geçişi işaret eder ve bu çalışmanın bulguları, bazı geç tarihöncesi imgelerin en erken yazı sistemlerinden birine nasıl dahil edildiğini göstererek bu geçişi örneklendiriyor” diyor.

Belirsiz Kökenler

Çalışmaya dahil olmayan ancak Göttingen Üniversitesi’nde çivi yazısının kökenleri konusunda uzman olan antropolog Gordon Whittaker, çalışmayı “ilginç ve düşündürücü” olarak nitelendiriyor. Ancak silindir mühürlerdeki motiflerin “yazının icadına teşvik” olduğunu öne sürmenin henüz erken olabileceği konusunda uyarıyor.

“Bir mühürde ve proto-çivi yazısı işaretinde aynı nesnenin tasvir edildiği birkaç örnekte, ikisi arasında doğrudan bir nedensel ilişkiyi kanıtlayacak belirgin bir bağlantı yok” diyor Whittaker.

Araştırmaya dahil olmayan Pennsylvania Üniversitesi arkeoloğu Holly Pittman, yeni çalışmanın yaklaşık 30 yıl önce yaptığı, mühürlerdeki imgelerin proto-çivi yazısı üzerinde temel bir etkiye sahip olduğu yönündeki önerisini doğruladığını söylüyor. Pittman, o zamanlar bu fikrin reddedildiğini ancak yeni çalışmanın yazarlarının da aynı sonuca ulaştığını görmekten memnun olduğunu belirtiyor.

Live Science. 5 Kasım 2024.

 

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >