Aktüel Arkeoloji Dergisi Sayı 98

Anadolu’da Şarap Kültürü ilk olarak Hititlerle başlamıştır. Etimolojik açıdan Hint-Avrupa dillerindeki wine, wein, vin, vinum gibi kelimelerin bu kökten geldiği düşünülmüştür. Hititlerde şarap, “viyana”, Sümercede “geştin” olarak geçmektedir. Hititçede şarabın farklı türlerini anlatan kelimeler çok sayıda Hitit metinlerinde geçmektedir. “gibil geştin” taze şarap, “geştin ku” tatlı şarap olarak bilinmektedir.

Arkeolojik buluntulardan kaya resimleri ve heykellerde üzüm ve şaraba ait figürlere rastlanılmaktadır. MÖ 1200-742 yıllarına ait Konya-Ereğli İvriz Kaya Kabartması üzerinde tanrı tarafından krala verilen üzüm salkımı görülmektedir. Anadolu’da bağcılığın gelişmiş olduğu, özellikle ritüellerde üzüm ve şarap sunumunun oldukça sık olduğu anlaşılmaktadır.

Assur’un egemenlik kurduğu Kuzey Mezopotamya’da MÖ 3. binyıldan itibaren asma yetiştirilmiştir. Bununla birlikte MÖ 9. yüzyıldan önce Assur’un yakın çevresinde bağcılık yapıldığına dair çok az kanıt vardır. Assur çivi yazılı metinlerinde bahçelere dair çok sayıda bilgi geçmekle birlikte doğrudan bağcılığa dair veriler bulunmamaktadır. Ancak 2. Asurnasirpal (MÖ 883-859) ve Sennaherib (MÖ 704-681) dönemlerine ait yazılı metinlerde bahçeler içerisinde çeşitli ağaçlarla birlikte asmalara da yer verildiğine dair veriler bulunur. Bu yazılı kaynaklardan asmanın Assur kraliyet bahçelerinin bitkilerinden biri olduğu anlaşılmaktadır. Yeni Assur sanatı şarabın hammaddesi olan asma ve meyvesi hakkında önemli görsel veriler sunar.

MÖ 9.-7. yüzyıllar arasında Doğu Anadolu’da Van Gölü Havzası başta olmak üzere Transkafkasya ve İran Azerbaycan’ında hâkimiyet süren Urartu kralları üzüm bağları, meyve bahçeleri ve ekim için hazırlanan tarlalara önem vermiş ve bu tarım alanlarının sulanması için barajlar, göletler ve su kanalları inşa etmişlerdir. Urartu Dönemine ait çivi yazılı metinlerde geçen üzüm bağları (GIŠuldi / GIŠGEŠTIN) ile ilgili terimler tarımsal faaliyetler içinde bağcılığın özel bir yeri olduğunu gösterir.

Antik Yunan ve Roma mitolojisinde şarap ve bağ bozumu tanrısı olan Dionysos, şarabın sadece sarhoş ediciliğini değil, sosyal ve faydalı etkilerini de temsil etmektedir.

İyi okumalar…

Necdet AKGÖZ