Biliyoruz ki hastalık, insanlar olduğu sürece vardı, fakat arkeologlar geçmişte yaşanmış bu hastalıkları nasıl belirliyor?

Amara’dan kanserli bir iskeletin röntgenleri. Görsel: Trustees of the British Museum

Paleopatoloji, gerek iskeletlerden gerek yumuşak dokudan antik hastalıkları okuma bilimidir. Antik dönem insanlarının baş ettiği hastalıkları incelemek, hem o dönem hakkında önemli bilgiler sağlıyor, hem de bugünün hastalıklarını daha iyi anlamamızı sağlıyor.

1) Yumuşak Doku Kalıntıları

Konu hastalıklara gelince mumyalar sakladıkları yumuşak dokularla oldukça cömert birer kaynak oluveriyorlar. Farklı topluluklardan 137 mumyanın CT taraması, mumyaların %30’unun damar tıkanıklığı (artherosclerosis) yaşadığını ortaya koydu. Bugüne kadar damar tıkanıklığı, yağlı yiyecekler ve tembel bir yaşam stilinin sonucu olan modern bir hastalık olarak görülüyordu. Görünen o ki, mumyaların da daha az cips yemesi gerek!

2) İskelet Kalıntıları

Kemik üzerinde bir çok hastalık belirleyici iz bırakır, bunlara örnek olarak eklem hastalıkları, travma, ağız hastalıkları, bulaşıcı hastalıklar ve tümörler verilebilir.

Costebelle, Fransa’dan frengi izleri taşıyan iskelet

Söz gelimi, bulaşıcı olan frengi hastalığı kafatasında, bacakta ve kaval kemiğinde belirgin izler ve yaralar bırakır. Arkeologlar artık hastalığın kökenine kadar indi, ve frenginin 1600 yıl önce Yeni Dünya’da ekvator frengisi denilen bir hastalıktan evrildiğini buldu.

3) Kimyasal Analiz

Kimyasal analiz de bize hastalıklar hakkında pek çok şey söyleyebilir. Araştırmacalar yakın bir zaman önce  kemiklerde sıtma hastalığını teşhis etme yolunu buldu. Bu çalışmada Romalı kemikleri kullanıldı.

4) Moleküler Analiz

Moleküler analiz ismiyle müsemma, DNA da dahil olmak üzere eski kemiklerdeki moleküllerin incelenmesi işlemi.

Tüberkülozlu mumya. Görsel: G.E.Smith, M.A.Ruffer – Ruffer. Studies in the Paleopathology of Egypt (1921)

Araştırmacılar uzun zamandır tüberkülozun Yeni Dünya’ya Avrupalılar tarafından getirip getirilmediğini tartışıyordu. Fakat Alman bilim insanları Kolombus’un oraya varmasından önce de Yeni Dünya’da tüberkülozun mevcut olduğunu gösterdi. Perulu iskeletlerin tüberkülozlu DNA’larını inceleyen ve tüberkülozun modern versiyonlarıyla karşılaştırma yapan araştırmacılar, en yakın varyantın foklarda olan versiyon olduğunu gösterdi. Muhtemelen hastalık hayvanlar yoluyla yayılmıştı.

5) Dokusal analiz

Dokubilim (histoloji), hücresel yapıları inceler. Paleopatolojik anlamda bu, iskelet kalıntılarında hastalıklar nedeniyle oluşan hücrelesel bozuklukları mikrsokoplarla incelemektir.

Dokusal analiz “Dr Granville’in  mumyası” (1825’te otopsisi yapılan Mısırlı numune)  hakkındaki yanlışı göstermeye yaradı. Mumyanın yumurtalık kistinden dolayı öldüğü düşünülüyordu. Oysa dokusal incelemelerde araştırmacılar kistin iyi huylu olduğunu buldu, ve gerçek ölüm nedenini anormal akciğer hücrelerinden hareketle tüberküloz olarak saptadı.

6) Radyografi/Röntgen analizi

Hastalıkları araştırırken, X ışını gibi elektromanyetik radyasyon kullanılarak vücudun ve kemiklerin. Röntgen çekmek hastalık aramada yaygın bir yöntemdir.

Amara’dan kanserli bir iskeletin röntgenleri. Görsel: Trustees of the British Museum

Radyografi, diğer paleopatolojik yöntemlerle birlikte kullanılarak, Sudan’dan 3000 yıllık bir iskelette kanserin erken kanıtlarının teşhisinde kullanıldı. Araştırmacılar  kemik bozukluklarını inceleyerek, bunların bilinmeyen bir yumuşak doku kanserinin semptomları olduğuna karar verdi. Bilim insanları radyografinin kemiğin içini görüp, hastalığın başladığı yeri bulma noktasında en iyi yollardan biri olduğunu belirtti.

Amara’dan kanserli bir iskeletin röntgenleri. Görsel: Trustees of the British Museum

Ve sonuç olarak… Neden hastalıkları inceliyoruz ?

Paleopatoloji, hastalıkları inceleyerek bize o dönemin insanlarının tıbbi tedavileri, hayat koşulları ve beslenmeleri hakkında bilgi verebilir. Hastalığın nasıl yayıldığı ve evrildiğini incelemek, bize eski kültürlerin bu hastalıklarla ilişkisini gösterebilir. Geçmişi anlama noktasında oldukça iyi bir kaynak olduğu kadar, modern hastalıklar konusunda da önemli bilgiler verebilir ve araştırmacılara hastalığın günümüzde davranabileceği konusunda bilgi sağlar. Geçmiş hayatları anlama noktasında hastalıkları çalışmak oldukça önemlidir, çünkü hastalık ilk insanlardan bu yana insan hayatının bir parçası olagelmiştir.- Digventures-Arkeofili.com