Blog
Dişi Şempanzeler Yuva Yapmaya Daha Erken Başlıyor
Şempanzeler, ağaçlardaki dalları büker, kırar, bir daire şeklinde örer ve yuvayı dallar ve yapraklarla kaplar.
Yaren Şener - www.arkeofili.com
Dişi şempanzeler, erkeklere göre yuvalarını daha erken yapıyor ve bu da onların bağımsızlıklarını daha erken kazandıklarını gösteriyor.
Yuva yapma konusunda şempanzeler arasında cinsiyetler arasında bir fark var gibi görünüyor: dişiler bunu erkeklerden daha sık ve daha erken yaşlarda yapıyor gibi görünüyor. Ve bu, onların daha erken yaşlarda daha bağımsız olduklarını gösteriyor. C: Iulia BaDescu
Yatağınızı ne zaman topluyorsunuz? Sabah kalktığınızda mı? Pekala, eğer bir şempanze olsaydınız – DNA’mızın yaklaşık yüzde 99’una sahip en yakın genetik akrabamız – büyük ihtimalle gece uyumadan hemen önce, alacakaranlıkta yatağınızı hazırlardınız. Primatologlar buna “yuva yapımı” diyorlar.
Şempanzeler, ağaçlardaki dalları büker, kırar, bir daire şeklinde örer ve yuvayı dallar ve yapraklarla kaplar. Güneş battığında, bu yuvanın kenarından tırmanarak içine girer, kıvrılır, gözlerini kapatır ve sabaha kadar uyurlar. Genellikle gün içinde de yuvaya benzer alanlar yaparlar: dinlenmek, oyun oynamak, tüy temizliği yapmak ve yemek için kullandıkları yerler.
Bu davranış, şempanzelerin yaşamının ayrılmaz bir parçası. Diğer büyük maymun türleri gibi, milyonlarca yıldır bunu yapıyorlar, saatlerce vakit geçirebilecekleri güvenli bir yer olduğundan emin olmuş oluyorlar. Ne kadar çok dinlenirlerse ve ne kadar iyi uyurlarsa, o kadar fazla enerjileri oluyor, görevlerini o kadar iyi hatırlıyor ve gerçekleştiriyorlar.
Ancak mesele şu: Birçok insanda olduğu gibi, konu yatağını hazırlamaya gelince, şempanzelerde de cinsiyetler arasında bir fark var gibi görünüyor. Genç dişiler, görünüşe göre, bunu erkeklerden daha sık yapıyor. Ve bu, onların daha erken yaşlarda daha bağımsız olduklarını gösteriyor.
Bu bulgu, büyük bölümünü Uganda’daki Kibale Ulusal Parkı’ndaki şempanzeleri inceleyerek geçiren primatolog ve Montréal Üniversitesi Antropoloji Bölümü doçenti Iulia Badescu’nun eş-yazarlığını yaptığı yeni bir çalışmadan geliyor. Kibale, dünyadaki en önemli şempanze yaşam alanlarından biri.
72 şempanze incelendi
Araştırmacılar, 2013-2014 yıllarında ve 2018 yılında Kibale’de bulunan Ngogo adlı bir alanda 72 yabani genç şempanzenin gündüz yuva yapma hareketlerini incelediler.
Badescu ile ekibi, bir yavrunun yuva yapma olasılığı üzerinde yaş, cinsiyet ve anne paritesinin (bir anne şempanzenin ne sıklıkla yavru doğurduğu) etkilerini değerlendirdi. Ayrıca, yavruların yuva yapma oranlarına (saat başına sıklık) ve sürelerine (her yuvanın başlangıcından bitişine kadar geçen süre) baktılar.
En küçük yavrularla karşılaştırıldığında, daha büyük yavruların yuva yapma olasılığı daha yüksekti ve yuva yapma sıklıkları da daha yüksekti. Bu da primatologların gözlemlediği şeyi doğruluyor: Yuva yapmak, erken bebeklik döneminde öğrenmeyi ve ağaç dallarına şekil verebilecek fiziksel gelişim eşiğini gerektiriyor.
Araştırmacılar, dişi yavruların yuva yapmada erkek yavrulara göre daha üretken olduğunu buldular. Bu bulgu, bazı şempanze topluluklarındaki dişilerin annelerinden bağımsızlığını erkeklerden daha erken yaşta elde ettiğini gösteren diğer gelişimsel belirteçleri doğruluyor.
Yuva yapmak, erken bebeklik döneminde öğrenme ve ağaç dallarına şekil vermek için fiziksel gelişim eşiği gerektiriyor. C: Iulia BaDescu
Yaşa ve cinsiyete göre değişiyor
Khayer, “Yabani yavru şempanzelerde gün içerisindeki yuva yapma olasılığı ve genel oranları, yaşa ve cinsiyete göre değişiyordu” diyor. “Daha büyük ve dişi yavruların yuva yapma olasılığı daha yüksekti, daha genç ve erkek yavrulara göre yuvalarını daha sıklıkla yapıyorlardı.”
En az bir kez yuva yaptığı görülen yavrular arasında, yaş, cinsiyet veya anne paritesinden bağımsız olarak oranlar ve süreler benzerdi. Bu da, yavrular pratik yapmaya başladıktan sonra yuva yapma becerilerinin gelişiminde bireyler arası çok az farklılık olduğunu gösteriyordu.
Yeni araştırma, daha önce yapılan çalışmalarda 4 yaşından büyük yavruların yuvalarını daha küçük yavrulara göre dinlenme amaçlı yaptıklarının gösterildiğini doğruluyor. Bu da, yuvaların daha büyük yaştaki yavrular için işlevsel ve uyku amaçlı bir rol üstlendiği, ancak şempanzeler küçükken daha çok oyun ve ekolojik keşif için kullanılabileceği anlamına geliyor.
Khayer, “Yuva yapmak aynı zamanda bir tür alet kullanımını temsil ediyor, çünkü şempanzeler yuvalarını yapmak için etraflarındaki dalları ve diğer malzemeleri şekillendirmek zorundalar” diyor. “Tıpkı taşlarla fındık kırmak veya çubuklarla karınca avlamak gibi, yuva yapmak da çevrelerini iyi bir şekilde kullanmalarını gerektiriyor” diyor.
Badescu, “İnsanlar da yataklarda uyuyor” diyor. “Bu nedenle ilginç evrimsel çıkarımlar var. Şempanzelerin çok küçük yaşlardan itibaren yuva yapmayı nasıl öğrendiklerini incelemek, bizim de dahil olduğumuz tüm hominidlerin nasıl yeni beceriler geliştirip öğrendiğini daha iyi anlamamıza yardımcı oluyor.”
University of Montreal. 7 Mart 2025.
Makale: Khayer, T., Desruelle, K. J., Curteanu, C., Sellen, D. W., Watts, D. P., & Badescu, I. (2025).
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >