Gladiator 2 filminden Kolezyum’daki deniz savaşı sahnesi. C: Paramount Pictures

Ridley Scott’ın uzun zamandır beklenen filmi Gladiator II‘de, 2000 yapımı Oscar ödüllü Gladiator filminin devamı niteliğinde, Kolezyum’da (Colosseum) düzenlenen bir deniz savaşı sahnesi yer alıyor.

Su, Kolezyum’un çeşmelerinden akarak arenayı dolduruyor. Filmin kahramanı Lucius Verus (Paul Mescal tarafından canlandırılıyor) liderliğinde bir grup adam bir savaş gemisini kürekle sürerken oklarla diğer bir gemiye saldırıyor. Çevrede köpekbalıkları dolaşırken İmparator Caracalla (Fred Hechinger) gülerek izliyor.

Bu, antik Roma deniz savaşlarının Hollywood’daki ilk canlandırması ve oldukça etkileyici. Bu sahnenin özel efektleri, filmin tahmini 310 milyon dolarlık bütçesinin büyük bir kısmını oluşturuyor.

Peki, Ridley Scott’ın filmlerinde tarihi gerçekliklere fazla önem vermemesi göz önüne alındığında, bu sahnenin tarihi bir temeli var mı? Romalılar gerçekten eğlence için deniz savaşları izler miydi?

“Sirkte ve amfitiyatroda görülen her şey… Bırak bu, gelecek kuşaklar için bilinen tek deniz savaşı olsun.”
— Martial, Liber Spectaculorum, 28. Kitap.

 

Pompeii’deki İsis Tapınağı’ndan bir panel üzerindeki bu fresk, bir naumachia’yı tasvir ediyor. C: Wikimedia/Napoli Ulusal Arkeoloji Müzesi

Suda Savaş

“Naumachia” terimi, hem kitlesel eğlence için düzenlenen deniz savaşlarını, hem de bu gösterilerin gerçekleştirildiği yapı ya da doğal alanları ifade ediyor. Naumachia gerçekten vardı. Nadir olmalarına rağmen, ölüm oranları oldukça yüksekti.

Bu konu hakkında bildiğimiz bilgilerin çoğu, Suetonius, Dio Cassius ve Tacitus gibi birkaç tarihçinin yazılarından geliyor. Örneğin, bilinen ilk naumachia, MÖ 46’da Julius Caesar tarafından düzenlendi. Suetonius, Roma’nın Campus Martius bölgesinde Tiber Nehri yakınında kazılmış, 2.000’den fazla savaşçı ve 4.000 kürekçinin (hepsi savaş esiri) bulunduğu gemilere ev sahipliği yapabilecek kadar büyük bir havzadan bahseder.

Daha büyük bir etkinlik, MÖ 2 yılında İmparator Augustus tarafından Mars Ultor Tapınağı’nın açılışında düzenlendi. Bu etkinlik, 530 metreden 350 metreye kadar uzanan yapay bir gölde veya “stagnum”da yapıldı. Doldurmak için tahmini 270.000 metreküp su gerekiyordu. Bu naumachia, “Atinalılar” ile “Persler” arasındaki bir deniz savaşını yeniden canlandırdı ve Augustus’a göre 3.000’den fazla savaşçı 30 gemide savaştı.

Kaydedilen en büyük naumachia, MS 52’de İmparator Claudius tarafından İtalya’nın Abruzzo bölgesindeki doğal bir gölde düzenlendi. Bu gösteride 100 savaş gemisi ve 19.000 savaşçı yer aldı. Tüm katılımcılar ölüm cezasına çarptırılmış mahkûmlardı.

 

 

Giacomo Lauro’nun 1625 tarihli bu baskısı, imparator Domitianus’un yönetimi altında tutulan bir naumachia’yı tasvir ediyor. C: Wikimedia

Dio Cassius, bu mahkûmların Claudius’a, “Ave imperator, morituri te salutant” (Selam imparator, ölmek üzere olanlar seni selamlıyor) ifadesiyle hitap ettiğini aktarır. Bu ifade genelde gladyatörler tarafından söylendiği sanılsa da, bu kullanımın tek kayıtlı örneği.

Naumachia, genellikle tarihsel ya da yarı-tarihsel deniz çatışmalarını yeniden canlandırıyordu. Örneğin Claudius’un gösterisinde, “Rodoslular” ile “Sicilyalılar” temsil edilmişti.

Amfitiyatrolarda Naumachiae

MS 1. yüzyılda yeni bir gelişme olarak, naumachia gösterileri amfitiyatrolarda düzenlenmeye başladı. Kaydedilen en eskisi, MS 57’de İmparator Nero’nun yönetimi altında Campus Martius’ta bulunduğu düşünülen ahşap bir yapıda gerçekleşti.

Flavianus Amfitiyatrosu’nun (Kolezyum) MS 80’deki açılışı sırasında İmparator Titus, biri Augustus’un stagnum‘unda, diğeri Kolezyum’un içinde olmak üzere iki naumachia düzenledi. Titus’un halefi Domitianus’un, MS 85 civarında Kolezyum’u suyla doldurduğu da biliniyor.

Flavianus dönemi (MS 69–96) sonrası, naumachia terimi tarihsel kayıtlarda daha az görülmeye başlandı. MS 3. yüzyılda geçen Gladiator II‘nin hikayesi sırasında Kolezyum’da naumachia düzenlendiğine dair hiçbir kanıt bulunmuyor.

İspanya’nın Merida kentindeki amfitiyatro, arenanın ortasında görülen bir havuzla. C: Wikimedia

İmparatorluk Genelinde Diğer Su Gösterileri

Roma dışında daha küçük ölçekte su gösterilerine dair daha iyi korunmuş bazı kanıtlar var. Örneğin İspanya’nın Mérida ve Verona amfitiyatrolarında su temin ve tahliye kanallarıyla bağlantılı merkezi havuzlar bulunuyor. Ancak, bu arenalarda yalnızca mütevazı naumachialer düzenlenebilirdi. Arenalar muhtemelen bu amaçla kullanılmadığında ahşap döşeme tahtalarıyla kaplıydı.

Su, aynı zamanda deniz hayvanlarını sergilemek gibi başka eğlencelerde de kullanılıyordu. MS 2’de, 36 timsah bir arenada avlanmak üzere salıverilmişti. Ayrıca kadın yüzücülerin sular altında kalmış arenalarda Nereidleri (su perileri) tasvir etmesi, modern sanatsal yüzmeye benzer şekilde yaygındı.

Ancak Ridley Scott’ın iddialarının aksine, köpekbalıklarının sergilendiğine dair bir kanıt yoktur.

Kıbrıs’tan Bir Örnek

Eski Roma tiyatrolarının gladyatör dövüşleri ve hayvan avları için dönüştürüldüğüne dair kanıtlar olduğu gibi, su gösterileri için modifikasyonlar yapıldığına dair de güçlü kanıtlar var. Korint ve Argos gibi Yunan şehirlerindeki tiyatrolar ile Ostia, İtalya’daki tiyatrolar buna örnek.

Paphos tiyatrosunun bu fotoğrafında, orkestrayı çevreleyen yarı dairesel koruma duvarını görebilirsiniz. Bu duvar, MS üçüncü yüzyılda arena ile seyirci arasında bir bariyer görevi görüyordu. C: Bob Miller/Paphos Theatre Archaeological Project

Sidney Üniversitesi arkeologları tarafından Kıbrıs’taki Paphos antik kentinde yapılan son araştırmalar, bu tür değişikliklere dair yeni kanıtlar ortaya koydu. Araştırmacılar, Paphos tiyatrosunun orkestralarının MS 3. yüzyılın ortalarında su gösterileri için dönüştürüldüğüne dair kanıtlar buldularr. Orkestra zemini çimento ve renkli taşlarla kaplanmıştı. Tahmini 310 metreküp kapasiteli olan bu tiyatro, naumachiae (deniz savaşları) düzenlemek için muhtemelen çok küçüktü, fakat hayvan ya da su perisi gösterileri için ideal bir alandı.

Yaklaşık bir metre yüksekliğinde yarım daire şeklindeki bir duvar, izleyicilerle gösteri alanı arasında bir bariyer oluşturuyordu. Drenaj kanalları ve toprak borular, tiyatronun arkasında kazılmış büyük bir rezervuardan su akışını sağladığını gösteriyor. Zemin üzerindeki sıvanın analizi, zeminin su geçirmez olduğunu da doğruluyor.

Bu alan, Roma dönemi su gösterilerine dair anlayışımıza değerli bir katkı sunuyor.

Bu yüzden Gladiator II filmindeki deniz savaşı sahnesini izlerken, eski Romalıların bu gösteriyi aynı şekilde izlediğini hatırlamak önemli. O zamanlar da bu eğlenceyi hayata geçirmek için büyük miktarda para harcanıyordu.

Neyse ki, bu kez kimse ölmek zorunda kalmadı.

The Conversation Craig Barker. 15 Kasım 2024.

 

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >