Bazı insanlar fobi geliştirmeye daha mı yatkın ve bu aşırı korkular kalıcı mı?

Belki örümcek korkusu (örneğin Amerikalıların yüzde 15’inde araknofobi var), belki de uçma korkusu (bazı araştırmalara göre bu her 5 kişiden 1’ini etkiliyor).

Peki neden korkulara ve fobilere sahibiz? Öncelikle, fobi ile temelde tehlikeli veya öngörülemeyen bir şeye verilen makul tepki arasındaki fark önemli.

Avustralya’daki Macquarie Üniversitesi’nde psikoloji profesörü ve Duygusal Sağlık Merkezi’nin kurucu direktörü Ron Rapee, “Fobi, nesnel gerçeklikle orantısız olan ve bir kişinin hayatını sınırlayan belirli bir durum veya nesneden duyulan korkudur.” diyor. “Çoğu fobi esasen aynı özellikleri gösterir ve yalnızca korkunun belirli odağında farklılık gösterir.”

Rapee, “Ortak özellikler arasında korkulan durum veya nesneden kaçınma; endişeli veya olumsuz düşünceler; ve korkuyla karşılaşıldığında artan kalp hızı, göz bebeği genişlemesi ve artan solunum hızı gibi fiziksel belirtiler var.” diyor.

Çoğu insan, tehlikeli durumlar veya nesnelerle karşılaştıklarında temkinli ve ihtiyatlı olacaktır, ancak bazen bu “gerçekçi” korkular, çoğu insanın “durumun gerçekliği ile orantılı” olarak gördüğü şeylerin ötesine geçebilir. Bu, insanların bu tür senaryolara tepkilerinin aşırı veya mantıksız olarak etiketlenme eğiliminde olduğunda gerçekleşir.

Rapee’ye göre, suya karşı bir çekinme, şu veya bu nedenle tam bir fobiye dönüşebilen mantıklı, tamamen rasyonel bir “önlem” örneği. Ve yükseklik korkusu (akrofobi) gibi en yaygın fobilerden bazılarının aslında evrimsel baskılar nedeniyle ortaya çıkmış olması mümkün.

Su korkusunun kendisine aquafobi denirken, açık sudan ve onun genişliğinden (veya boşluğundan) korkmaya talasofobi denir.

“Çoğu durumda, fobiler gerçekçi ve evrimsel olarak mantıklı nesneler ve durumlarla ilgili olarak bulunur. Örneğin, neredeyse hiçbir zaman elektrik kabloları veya prizler için fobi görülmez (bunlar sizi öldürebilir olsa da), ancak fırtına, yılan veya örümcek fobilerini görmek yaygındır – başka bir deyişle, eski zamanlarda bizi öldürebilecek şeyler.”

Bununla birlikte, korku veya ihtiyatın neden bazıları için bir fobiye dönüştüğü hala belirsiz, ancak hepsi değil.

Rapee, “Yaygın bir teori, fobilerin temel gelişim dönemlerinde (genellikle) yaşamın erken dönemlerinde ‘öğrenildiği’ yönündedir (çoğu fobi ilk olarak çocuklukta ortaya çıkar). Bu öğrenme kötü bir deneyimden ortaya çıkabilir (örneğin, bir köpek tarafından ısırılmak), ancak bu muhtemelen istisna, çünkü fobileri olan çoğu insan belirli travmatik deneyimleri bildiremez.

İlk olarak Sigmund Freud tarafından tasarlanan psikodinamik teori, birçok davranış ve korkunun çocukluktaki deneyimlerle bağlantılı olabileceğini öne sürüyor. Teori, özellikle travmatik vakalarda, bu çocukluk olaylarının hafızasının bastırılabileceğini ve yaşamın ilerleyen dönemlerinde fobilerle sonuçlanabileceğini iddia ediyor.

Bununla birlikte, Kanada’daki McGill Üniversitesi’nde bir psikiyatri profesörü olan Dr. Joel Paris gibi bazı uzmanlar, teori için sağlam ve ikna edici kanıtların bulunmamasının, bastırılmış hatıraların bazı insanlar için fobilerin gelişiminde rol oynayabileceği anlamına geldiğini, ancak çoğunluk için durumun böyle olma ihtimalinin düşük olduğunu öne sürdüler.

Aslında, bir kişinin fobi geliştirmesi için olumsuz bir deneyim yaşaması gerekmez; başka birinin kötü bir deneyim yaşadığını görebilirler veya bir şeyin tehlikeli olduğu kendilerine defalarca söylenmiş olabilir. Başka bir deyişle, bir ebeveynin çocuğunu tehlikeli okyanus hakkında sık sık uyarması veya denizi tehditkar ve ölümcül olarak gösteren “Jaws” ve “Titanic” gibi filmleri izleyen bir kişi, talasofobinin (büyük su kütleleri korkusu) gelişimini makul bir şekilde katalize edebilir.

Surrey Üniversitesi’nde psikoloji öğretim görevlisi olan Chris Askew, “Zamanla, bu öğrenme, korkuların kültürel olarak belirli hayvanlar, nesneler veya durumlar etrafında kümelenmesine neden olabilir.” diyor.

Ancak bazı fobilerin öğrenilmeden edinilmesi de mümkün. Bazı psikologlar,Behavior Research and Therapy dergisinde 1998’de yayınlanan bir araştırmaya göre, belirli endişelerin aslında doğuştan olabileceğini öne sürdüler – “bağlantısız açıklama” olarak adlandırılan bir kavram.

Askew, “Bu açıklamanın savunucuları, genetik olarak belirli şeylerden korkmaya yatkın olduğumuzu ve olumsuz bir öğrenme deneyiminin gerekli olmadığını savunuyorlar.” diyor.

Bu fikir hala tartışılıyor olsa da, belirli özelliklere sahip kişilerin fobi geliştirme olasılıklarının daha yüksek olduğu görülüyor. Örneğin, “mizaç olarak daha korkulu ve duygusal” olan kişilerin fobi geliştirme olasılığı daha yüksektir. Rapee, “Duygusal insan türlerinin, su korkuları da dahil olmak üzere çeşitli korku ve fobilere sahip olma olasılığı daha yüksek.” diyor.

La Trobe Üniversitesi’nde klinik psikolog olan Kelvin Wong, “Bir kişinin doğuştan gelen doğası veya mizacı bir risk faktörü olabilir. Bir örnek, nevrotiklik veya bir kişinin dünyayı üzücü, tehdit edici veya güvensiz olarak deneyimlediği kişiliğidir. Başka bir örnek, yeni durumlara zayıf tepki veren bir mizacını tanımlayan davranışsal engellemedir.” diyor.

Askew’e göre, fobiler ve kaygı duyguları ailelerde bile ortaya çıkabilir. “Bazı insanlar genetik olarak fobi geliştirmeye daha yatkın olabilir.” Gerçekten de, Dialogues in Clinical Neuroscience tıp dergisinde 2017 yılında yayınlanan araştırma, yaygın anksiyete bozukluğunun yaklaşık yüzde 30’unun kalıtsal olduğunu buldu.

Askew’in “bir kişinin deneyimlerinin özellikle önemli olduğunu” öne sürmesiyle, “paylaşılan aile ortamının” anahtar olabileceğine dair kanıtlar da var.

Peki, bunu akılda tutarak, insanlar neden fobilerini uzun süre muhafaza etme eğilimindedir? Ve onlardan kurtulmak mümkün mü?

Rapee, “Fobiler muhtemelen uzun sürer çünkü fobisi olan çoğu insan korktukları şeyden kaçınır. Başka bir deyişle, nesne veya durumla karşılaşmamak için ellerinden geleni yaparlar ve bu şekilde korkularını sürdürürler.” diyor.

Bir fobinin üstesinden gelmek için korkunuzla yüzleşmeniz gerekir. Profesyonel anlamda buna genellikle maruz kalma tedavisi denir. Yani, insanların güvenli bir ortamda korkularıyla ilgili durumlar ve ipuçlarıyla sistematik ve tekrar tekrar yüzleşmeleri gerekir.

Rapee, “Bu düzgün ve tutarlı bir şekilde yapıldığında fobiler çok hızlı tepki verir. Hatta günümüzde fobilerin ‘tek seans’ tedavisi bile var.” diyor.

Wong’a göre arzu edilen nihai hedef, “hastanın korktukları şeyin gerçekleşmeyeceğini öğrenmek için fobik uyaranlarına yavaş yavaş yaklaşması”dır.

Live Science. 26 Eylül 2022.

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >