Blog

Nazilerden yüzyıllar öncesine ait olan bu ağırşak, gamalı haçın 20. yüzyılda benimsenmesinden önce de bir sembol olarak ne kadar yaygın olduğunun güçlü bir örneği. (C: NIKU)

Arkeologlar Norveç’in Tønsberg kentinde, Orta Çağ dönemine ait bir ağırşak (eğirme ağırlığı) keşfetti. Yüzeyinde üç tane gamalı haç bulunan eser ilk bakışta Nazi çağrışımı yapsa da aslında bu sembol, 1930’larda Alman milliyetçileri tarafından sahiplenilip saptırılmadan çok önce, farklı çağlarda ve coğrafyalarda yaygın biçimde kullanılıyordu.

Bağımsız bir kültürel miras araştırma merkezi olan Norsk Institutt for Kulturminneforskning (NIKU) bünyesinde çalışan arkeologlar, 2024 yazı ve sonbaharı boyunca, bazı sokak drenajlarının iyileştirilmesi için yapılan çalışmalar öncesinde Tønsberg’deki belirli bir alanı kazdılar. Kazı sırasında, dokumacılık faaliyetlerinin yürütüldüğü bir yapı olan “vevstue” olduğuna inandıkları bir binanın kalıntılarına rastladılar.

Araştırmacılar, bunun sadece el sanatlarına ev sahipliği yapan bir mekân olduğunu, yani mutlaka geniş çaplı ya da profesyonel bir endüstrinin parçası olduğu anlamına gelmediğini özellikle vurguluyor.

MS 13. yüzyıla tarihlenen yapının içinde, dokuma ve tekstil işçiliğine dair çok sayıda nesne gün yüzüne çıkarıldı. Bunlar arasında, eski tip bir halı dokuma tezgahına ait beş tane ağırşak, altı tane eğirme çarkı, bakır alaşımlı bir yüksük, ve bazen dokuma çıtası olarak da adlandırılan, bir dokuma kılıcının parçası olabilecek geyik boynuzundan yapılmış süslemeli bir obje bulunuyor.

Bu örgü ağırlıkları, dokuma tezgahında çözgü ipliklerini sıkıştırmak için kullanılırdı. (C: NIKU)

Dikkat çeken en önemli buluntulardan biri, üzerinde gamalı haçların yer aldığı ağırşaktı. Orta deliğinden bir çubuğun geçtiği, dönüş ivmesini artırmak için ağırlık görevi gören bu nesne, hem hayvansal hem de bitkisel liflerden iplik üretimini mümkün kılıyordu; yani esasen tüm dokumaların da başlangıç noktasını oluşturuyordu. Bu aletler, Demir Çağı’ndan itibaren, eğirme çarkının daha yaygın hale geldiği 17. yüzyıla dek, iplik eğirmek için kullanıldı.

Bakır alaşımından yapılmış olan yüksük, dikişin binada yapıldığını düşündürüyor. (C: NIKU)

Kırmızı kumtaşından yapılmış Tønsberg ağırşağının alt ve üst yüzeyi düz, kenarları ise yuvarlatılmış biçimde. Bir yüzünde, üçü sağa biri ise sola dönük şekilde kazınmış dört ayrı gamalı haç bulunuyor.

Bugün çoğunlukla Nazilerle özdeşleşse de, gamalı haç (svastika) aslında dünyanın pek çok farklı kültüründe antik çağlardan beri bilinen bir sembol. Hint Budist geleneğinde şans getirdiği düşünülen ve doğrudan Buddha’ya atfedilen bu sembol; Erken Hıristiyan ve Bizans sanatında, hatta Güney ve Orta Amerika’daki Maya kültüründe, Navaho Yerlileri gibi birçok toplulukta karşımıza çıkar.

İskandinav halkları arasında da Demir Çağı’ndan bu yana kullanıldığı biliniyor; bugüne dek altın bileziklerden karyola direklerine kadar pek çok arkeolojik buluntuda rastlanıldı.

NIKU’da arkeolog ve proje yöneticisi olan Hanne Ekstrøm Jordahl, “Stryn’deki Kårstad oymasında, Agder Snartemo’daki mezar buluntularındaki tekstillerde ve Tønsberg’de Oseberg buluntusundaki dokumalara işlenmiş gamalı haçlar var. Bunların hepsi Demir Çağı’na ait,” diyor.

Ayrıca bu sembol, Kaupanger, Røldal, Ringebu ve Reinli çatma ahşap kiliselerinin duvarlarında grafiti olarak da yer almıştı.

Şu anda, süslemeli bir ağırşak olması nedeniyle Tønsberg’deki bu bulgu nispeten benzersiz görünse de, Demir Çağı ve Orta Çağ tekstil bulgularında bu sembole sık sık rastlanabiliyor.

İskandinav bağlamında gamalı haçın özgün anlamı belirsiz olsa da, güneş ışınları veya döngüsel hareketlerle ilişkilendirildiği düşünülüyor; bu da ağırşak üzerinde yer almasının nedenini açıklayabilir.

IFLScience. 11 Ocak 2025.

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >