Blog

Termitler kemerli bir yapı inşa etmeyi neredeyse tamamladılar. Kırmızı ışıklar, inşaatın ilerlemesini ölçmek için üç boyutlu tarayıcı tarafından kullanılan ışık hüzmeleri. C: Giulio Facchini

Karıncalar gibi termitler de yapı faaliyetlerini yönlendirmek için feromonlara güveniyorlarsa, o zaman yapı malzemesi topaklarını herhangi belirli bir yere bırakmayı tercih etmemeleri gerekirdi, çünkü deneyciler tarafından hazırlanan yapay arenalarda feromon yoktu. Ancak böyle olmadı: topak toplama arenanın her yerinde gerçekleşirken, biriktirmelerin tümü halihazırda mevcut yapıların tepesinde lokalize olmuştu.

Belki de küçük sütunların yüksekliğini ve zemindeki heterojenlikleri değerlendirebiliyor ve bu şekilde mevcut yapıların üzerine yapı malzemesi eklemeye devam edebiliyorlardı. Ancak durum böyle de değildi: termitler yapı topaklarını hem kısa hem de uzun sütunların üzerine eşit olasılıkla bırakıyorlardı.

Diğer bir hipotez ise, termitlerin yapı alt tabakasının eğriliğini algılayabilecekleri yönündeydi; zira daha önce yapılan bazı modellemeler, en yüksek eğrilik noktalarına sürekli olarak topak eklemenin, bazı türlerin termit yuvalarına benzeyen çok karmaşık yapılar üretmek için yeterli olduğunu göstermişti.

Çalışmanın ilk yazarı ve Paris’teki CNRS Institut Matière et Systèmes Complexes’de araştırmacı olan Giulio Facchini’ye göre; simülasyonlarda, yüzeydeki küçük heterojenliklerin çevredeki düz alt tabakaya göre daha yüksek eğriliğe sahip olduğu ve bu nedenle bunların bir sütun oluşturacak şekilde genişlediği, sütunların sivri uçlarının ise daha fazla yapı malzemesi birikmesini çektiği ve bölününceye veya başka bir sütunla birleşinceye kadar büyümeye devam ettiği gözlemlendi. Bu basit kuralla çok karmaşık yapılar oluşturulabilirdi.

Aslında, termitler deneylerde sağlanan yapay uyaranlarla karşı karşıya kaldıklarında, her zaman eğriliğin en yüksek olduğu yerlere inşa etmeyi tercih ettiler, topakları yüksekliklerinden bağımsız olarak sütunların tepesine eklediler ve küçük bir duvar uyaranı sağlandığında, çoğunlukla duvarın iki köşesine, yani eğriliğin maksimuma ulaştığı iki noktaya topaklar eklemeye devam ettiler.

Merak konusu şuydu: Termitler inşa ettikleri yapıların eğriliğini nasıl bu kadar güvenilir bir şekilde algılayabiliyorlardı? Araştırmacılar, suyun buharlaşmasının ve nemin bununla ilgili olabileceğine dair bir ipucu buldular.

Perna’ya göre, termitler nem konsantrasyonlarına karşı çok hassaslar: diğer böceklerin aksine, ince bir dış iskelete ve yumuşak bir cilde sahipler, bu da yüzde 70’in altındaki nem seviyelerine uzun süre maruz kalmanın bile onlar için öldürücü olabileceği anlamına geliyor. “Bu nem değişimlerini hissedebilmeleri ve davranışlarıyla bunlara tepki verebilmeleri çok da şaşırtıcı değil.”

Ama bunu nasıl kanıtlayabiliriz?

Facchini, “‘Çok ustaca, düşük teknolojili bir çözüm’ olarak tanımlanan bir çözüm bulduk: Termitlerde kullanılanlarla aynı deneysel arenalar hazırladık, ancak bu kez kili tuzlu sodyum bikarbonat çözeltisiyle doyurduk.” diyor.

Doğal ortamında bir termit yuvası (Avustralya Yeni Güney Galler’de bir Coptotermes lacteus höyüğü). (C: Andrea Perna)

“Tuzlu su çözeltisindeki su buharlaştıkça ardında küçük tuz kristalleri bıraktı ve bu kristallerin büyümesi buharlaşmanın en yüksek olduğu bölgelere işaret ediyordu: bunlar sütunların tepeleri ve duvarların köşeleriydi: termitlerin inşaat faaliyetleri için seçtikleri bölgelerin tam olarak aynısı!”

Perna, en şaşırtıcı olan şeyin, termitlerin çok karmaşık bir soruna bu kadar basit bir çözüm getirdiğini keşfetmek olduğunu belirtiyor.

Deneylerde yuva karmaşıklığı tek bir basit mekanizmadan ortaya çıkıyor: Termitlerin yerel neme bağlı olarak sadece malzeme topakları eklemeleri gerekiyor, ancak ekledikleri topaklar tüm buharlaşma ve nem düzenini değiştirerek diğer termitleri farklı bir yerde inşa etmeye teşvik ediyor ve bu durum çok karmaşık yapılar üretilinceye kadar devam ediyor.

IMT School for Advanced Studies Lucca. 11 Nisan 2024.

Makale: Facchini, G., Rathery, A., Douady, S., Sillam-Dussès, D., & Perna, A. (2024). Substrate evaporation drives collective construction in termites. Elife, 12, RP86843.