Serpantinden yapılmış iğne 2’nin üst kısmında minik bir “göz” var. C: Yun Chen/Sichuan Üniversitesi

2020 yılında batı Tibet’teki Xiada Co Gölü kıyısı yakınında kazı yapan arkeologlar, altı adet sıra dışı taş eser ortaya çıkardı. Aletlerin her biri 3 ila 4 cm uzunluktaydı ve bir ucu sivri, diğer ucunda ise göze benzeyen bir açıklık vardı.

Sichuan Üniversitesi’nde yüksek lisans öğrencisi olan ekip üyesi Yun Chen, bunların kalın dikiş iğnelerine benzediğini söylüyor. “Güzellikleri karşısında şok oldum.”

Şimdi ise yayımlanan bir çalışmada Chen ve meslektaşları, eserlerin gerçekten de taş dikiş iğneleri olduğu ve 9.000 yaşında, kayıtlara geçmiş türünün en eski eserleri olduğu sonucuna varıyorlar.

Bunlar aynı zamanda eski insanların hayatta kalmak için zorlu bir iklimle mücadele ettiği Tibet Platosu’nda bulunan, bileyerek yapılan en eski taş aletlerdi.

Araştırmaya dahil olmayan Arizona Üniversitesi’nden arkeolog Edward Jolie, bunun “ilginç ve hoş” bir çalışma olduğunu söylüyor. Ancak herkes bu nesnelerin aslında iğne olduğu konusunda hemfikir değil.

“Gözlü” iğnenin ortaya çıkışı insan uygarlığında bir dönüm noktasıydı. Bu icat, atalarımızın çok daha dayanıklı ve koruyucu giysiler ve barınaklar üretmesine, yeni ortamları keşfetmelerine ve daha soğuk bölgelerde kalıcı olarak yaşamalarına yardımcı oldu.

En eski iğneler kemikten yapılmıştı. Arkeologlar Rusya’nın Denisova Mağarası’nda yaklaşık 50.000 yıl öncesine ait bazı kemik iğneler buldular yaptılar. Ancak şu ana kadar Çin’in Henan eyaletinde bulunan en eski taş iğneler yalnızca 2.700 yaşındaydı.

Yeni buluntu ise taş iğnelerin ortaya çıkışını 6.000 yıldan daha fazla geriye itiyor. Chen ve meslektaşları toplamda altı iğne keşfetti. Nesneler tremolit, serpantin, aktinolit ve talktan yapılmıştı. Kayalar yeşil ila krem ??renginde olup tremolit talktan neredeyse 70 kat daha sert. Sadece ikisi sağlamdı ve dördünün gözleri de korunmuştu.

 

 

İğne 6’nın oluklarında, daha sonra aşı boyası olarak tanımlanan kırmızı pigment izleri görülüyor, bu da bu iğnenin ritüelistik bir amaca hizmet ettiğini gösteriyor. C: Yun Chen/Sichuan Üniversitesi

Ultra derin alan mikroskobu ve üç boyutlu modelleme, örneklerin en uzun, en geniş ve en kalını olan İğne 1’in, uzunluğu boyunca her tarafında kazıma karakteristiği olan yoğun ve derin izler taşıdığını ortaya çıkardı. Bu şeritler daha ince, çok yönlü bileme izlerinin arkasına gizlenmişti. Bunlar, iğnenin önce kazınarak şekil verildiğini ve daha sonra sivriltmek için bilendiğini gösteriyor. Ucunda eğik kazıma izleriyle kaplı yatay bilenme izleri vardı, bu da onu daha keskin hale getirmek için daha fazla kazındığına işaret ediyor. Daha sonra iğnenin üst kısmı bir göz oluşturacak şekilde delindi. En büyük delik 3 milimetre genişliğinde, en küçüğü ise 1,37 milimetreydi.

Diğer iğnelerde de benzer şerit desenleri görülüyordu, bu da onların aynı şekilde yapıldığını gösteriyor. İğnelerle birlikte bulunan kömür parçalarının ve hayvan kemiklerinin radyokarbon tarihlemesi, bunların MÖ 7.049 ile 6.568 arasına tarihlendiğini gösterdi.

İğnelerin nasıl yapıldığını doğrulamak için araştırmacılar, tremolit levhalar ve obsidyen (İğne 1’e minik obsidyen parçaları gömülüydü) kullanarak gereken kazıma, bileme ve delme işlemlerini tekrarlamaya çalıştı.

Ekip, yaklaşık 50 dakikalık işlemlerden sonra iğnelerin üzerindeki kazıma şeritlerini yeniden oluşturdu. İkinci levhanın yaklaşık 30 dakika boyunca kaba bir çakıl taşı üzerine yatay olarak sürtülmesi, karakteristik sürtünme izlerini oluşturdu. Araştırmacılar, sivri uçlu bir obsidyen “matkapla” 5 saat boyunca elle delme işlemi yaptılar ve sonrasında, ekibin bulduğu iğnelerin gözlerinin aynısı olan pürüzsüz bir delik oluştu.

Araştırmacılar, tüm sürecin daha yumuşak, daha esnek kemik iğneleri yapmaktan en az yedi kat daha uzun sürdüğünü buldu. Chen, bu durumun eski Tibetlilerin kemik yerine taş kullanmak için bir nedeni olduğunu gösterdiğini söylüyor. “Kemik iğnelerden daha sert ve kalın oldukları için bu taş iğnelerin çadır gibi daha kalın malzemeleri dikmek için kullanılmış olabileceği sonucuna vardık.”

Ancak iğnelerde şekillerinden çok daha fazlası vardı. İğne 6’nın mikroskobik incelemesi, bir zamanlar iğnenin tamamını kaplayan aşı boyası açısından zengin, canlı kırmızı boyanın izlerini ortaya çıkardı. Bu durum, aşı boyasının Tibet Platosu’ndaki ilk kullanımını 4.500 yıl geriye itiyor ve iğneyi Tibet’in en eski kültürel sembolü haline getiriyor. Araştırmacılar, kırmızının taş aletlere hayat ve enerji verdiği ve kötü ruhları uzak tuttuğu için eski Tibetliler için derin bir dini öneme sahip olduğunu söylüyor.

Araştırma ekibinin bir parçası olmayan Bordeaux Üniversitesi’nden antropolog Francesco d’Errico, çalışmanın övgüye değer bir çalışma olduğunu söylüyor. Ancak d’Errico “iğnelerin” uçlarının dikiş için fazla kör olduğunu ve aşı boyasının daha sembolik bir kullanım önerdiğini düşünüyor. Bazı iğnelerin talktan yapılmış olması da iğne teorisine bir darbe daha vuruyor çünkü talk sert malzemeleri delemeyecek kadar yumuşak.

Yine Sichuan’dan çalışma ekibi üyesi Yue Hu, ekibinin bulduğu taş iğnelerin boyutlarının, taş kolyelerden ziyade kemik iğnelerin boyutlarına daha yakın olduğunu söylüyor. Ayrıca iğnelerin uçlarındaki aşınma desenlerinin, kemik iğnelerinin ucunda görülenlere çarpıcı biçimde benzediğini söylüyor.

Jolie üçüncü bir olasılığı merak ediyor: Nesnelerin balık ağlarını örmek için kullanılan aletler olabileceği. “Sitenin göle yakınlığı göz önüne alındığında, yazarların bu olasılığı dikkate almasını isterdim.”

Science. 21 Haziran 2024.

Makale: Chen, Y., Hu, Y., Li, Z., Zhao, Z., Li, M., Ciren, C., & Lu, H. (2024)

 

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >