Blog

Antik Babilliler, 4.000 yıldan uzun süredir devam eden bir gelenek olan “yeni yıl kararlarının” bilinen ilk uygulamasını başlattı. C: Wikimedia Commons

Her yılın 1 Ocak gününde milyonlarca insan daha fazla egzersiz yapma, daha az harcama yapma veya daha nazik olma gibi kararlar alıyor; bu ritüel son derece modern çağa ait gibi görünse de şaşırtıcı derecede eski köklere sahip.

“Yeni Yıl Kararları” alma geleneği yaklaşık 4.000 yıl öncesine, yeni yılı tazelenme ve tefekkür (içgözlem, ders çıkarma) zamanı olarak gören uygarlıklara dayanıyor. Birmingham Üniversitesi’nde antik tarih ve erken Hıristiyanlık konusunda uzmanlaşmış bir profesör olan Candida Moss, “Yeni bir başlangıç yapma isteği insani bir dürtü” diyor.

Babil krallarının ettiği yeminlerden günümüzün kişisel kararlarına kadar bu uygulama zamanla değişim gösterse de, özünde tanıdık bir yönünü koruyor: yeni bir yılı daha iyi olma umuduyla karşılamak.

Yeni Yıl kararlarının antik kökenleri

Babilliler, yeni yılın başlangıcını kutlayan ve bu vesileyi festivaller ve ritüellerle kutlayan ilk medeniyetler arasındaydı. Yale Üniversitesi’nde Yakın Doğu dilleri ve medeniyetleri profesörü olan Eckart Frahm, yeni yılın başlangıcı kavramıyla bağlantılı olarak antik Babil, Suriye ve Mezopotamya’nın diğer yerlerindeki Yeni Yıl festivalleri hakkında çok sayıda yazılı belge bulunduğunu söylüyor.

Frahm’a göre, genellikle ilkbahar ekinoksuna bağlı olan bu festivaller, karar almaktan ziyade bereketli bir hasat için tanrılara şükran ifade etmek etrafında dönüyordu. Bu yeminleri tutmak önemsiz bir mesele değildi; sözleri yerine getirmenin yeni yıl için ilahi lütuf sağlayacağına, çiğnemelerinin ise tanrıların gazabını davet edeceğine inanılıyordu.

Ancak, MÖ birinci bin yılın sonlarında, bir Babil kralı daha iyi bir yönetici olacağına dair halka açık biçimde yemin etti. Bazen “olumsuz itiraf” olarak adlandırılan bu eylem, yalnızca bir iç hesaplaşma değil, aynı zamanda hesap verebilirliğin kamusal bir beyanıydı. Tarihçiler, bu olayın gerçekten yaşanıp yaşanmadığını veya bu anlatının rahipler sınıfı içindeki fikir ayrılıklarından etkilenip etkilenmediğini tartışıyor. Yine de bu gelenek, günümüzdeki “Yeni Yıl Kararları” olarak bildiğimiz şeyin temelini atmış oldu.

Babilliler bu fikri geliştirmiş olsa da, 1 Ocak gününü yeni yılın başlangıcı olarak sabitleyen Romalılardı. Tıpkı Babilliler gibi, onlar da festivaller ve ritüellerle kutlamalar yaptılar, ama aynı zamanda “ilahi bahar temizliği” ve yenilenme yeminleri gibi pratik yenilenme unsurlarını dahil ettiler. Moss, “Bu gelenekler, yılı doğru bir başlangıçla karşılamaya odaklanıyordu: evleri temizlemek, kilerleri doldurmak, borçları ödemek ve ödünç alınan eşyaları iade etmek gibi” diyor.

Tanıdık hedefler, taze bir bakış

Yüzyıllar sonra bu gelenek Atlantik’i aşarak sömürge dönemi Amerika’sına ulaştı ve burada Püritenler “eğlence” yerine “tefekkürü” benimsedi. Moss, “Sefahatten kaçınma ve geçen ve gelecek yılları düşünme isteği vardı. Bu dönem, modern anlamda “yeni yıl kararlarının” ortaya çıkışına işaret ediyordu” diyor.

Southern Methodist Üniversitesi’nde tarih profesörü olan Alexis McCrossen’e göre, bu dönemde kiliselerin yılın ilk Pazar günü gerçekleşen “Sebt vaazı” yapması yaygındı. 1724’te Thomas Foxcroft tarafından yapılan ünlü bir vaaz da dahil olmak üzere bu vaazlar, genellikle hayatın geçici olduğunu ve cemaat üyelerinin Tanrı’nın daha iyi kulları olmaları gerektiğini vurguluyordu.

McCrossen, sömürge dönemi Amerika’sındaki günlüklerin, günahlarla savaşmaya veya alkolden uzak durmaya yemin eden kişileri ortaya koyduğunu ve sıklıkla “Kendimi buna adadım” veya “Yapmaya kararlıyım” gibi ifadeler kullanıldığını söylüyor. Moss ise New England’dan teolog Jonathan Edwards’ın bu içgözlem ruhunu temsil ettiğini ve birkaç yıl boyunca 70 yeni yıl kararı aldığını belirtiyor. Örneğin, “Bir gerekçe olmadığı müddetçe hiç kimse hakkında kötü konuşmamayı” içeren kararlardan biri, Moss’a göre aslında “dedikodu yapmayı bırakmak” anlamına geliyordu.

19. yüzyıla gelindiğinde, yeni yıl kararları Hıristiyan kökenlerini büyük ölçüde geride bırakmıştı. Moss, “Bugün, kararların büyük oranda seküler çizgide olduğunu görüyoruz, bu da toplumun genel sekülerleşmesinin bir yansıması” diyor.

Gelenek neden devam ediyor?

1900’lü yıllardaki gazete makaleleri, insanların aldıkları yeni yıl kararlarının zaman içinde ne kadar da az değiştiğini gösteriyor. 1912’de Sacramento Star‘da yayınlanan bir makalede, yeni yıl kararlarının kötü alışkanlıklardan vazgeçme zamanı olduğu söyleniyor.

1938’de Miami Daily News, kadın okuyucularına kararlarını küçük ve yönetilebilir tutmalarını öğütleyerek “Noel ağacı süsleri, evlilik yeminleri veya seçim vaatleri kadar kırılgan olduğunu aslında çok iyi bildikleri gösterişli kararlara” karşı uyarıyordu.

1941’de The Afro-American Times gazetesinde 4 Ocak’ta çıkan bir yazıda ise çoğu insanın karar almadığı çünkü nasıl olsa tutamayacaklarını söylediği ifade ediliyordu. Nitekim 2024’te Amerikalıların yalnızca üçte birinin herhangi bir yeni yıl kararı aldığını belirttiği düşünülürse, belki de işte bu yüzden.

Yeni yıl kararlarının işe yaramadığı fikri de yıllar boyunca gazetelerde kapsamlı bir şekilde kayıt altına alındı. Örneğin, 30 Aralık 1937’de Fort Myers News-Press‘te yayınlanan bir makalede psikologlar, yeni yıl kararlarının sonuç vermediğini belirtiyordu. 1941 yılında Afro-American Times gazetesinin 4 Ocak tarihli sayısında ise çoğu insanın karar almadığını, çünkü bu kararların hiçbir zaman tutulmadığını belirten bir makale yayımlanmıştı. Bu, 2024’te 10 Amerikalıdan yalnızca üçünün yeni yıl kararı aldığını bildirmesinin başlıca nedeni olabilir.

National Geographic. 27 Aralık 2024.

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >