C: Tom Björklund / Moesgård Museum

Neandertaller, 1856 yılında ilk keşfedildiklerinden beri birçok farklı şekilde tanımlandı. Onlar hakkında bildiğimizi düşündüklerimiz, kültürel eğilimlerimize, sosyal normlarımıza ve bilimsel standartlarımıza uyacak şekilde şekillendirildi. Hastalıklı örneklerden, ilkel insanlara ve sonra ise gelişmiş insanlara dönüştüler.

Artık Homo neanderthalensis’in kendimize çok benzediğini ve hatta onlarla tanışıp sık sık çiftleştiğimizi biliyoruz. Fakat biz hayatta kalırken, gelişirken ve gezegeni ele geçirirken neden onların soyu tükendi?

Neandertaller, büyük olasılıkla daha önceki bir ata olan Homo heidelbergensis’ten 400.000 yıl önce evrimleşmişti. Son derece başarılıydılar ve Akdeniz’den Sibirya’ya kadar bir alana yayıldılar. Ortalama olarak Homo sapiens’ten daha büyük beyinleri vardı ve son derece zekiydiler.

Büyük av hayvanları avladılar, bitkiler, mantarlar ve deniz ürünleri topladılar, pişirmek için ateşi kontrol ettiler, kompozit aletler yaptılar, hayvan derilerinden giysiler yaptılar, deniz kabuklarından boncuklar yaptılar ve mağara duvarlarına semboller çizdiler. Gençleri, yaşlıları, zayıfları ile ilgilendiler, korunmak için barınaklar oluşturdular, sert kışları ve sıcak yazları yaşadılar ve ölülerini gömdüler.

Neandertaller on binlerce yıl boyunca atalarımızla birkaç kez karşılaştı ve iki tür en az 14.000 yıl boyunca Avrupa kıtasını paylaştı. Hatta birbirleriyle çiftleştiler.

Bir türün ölümü

Neandertallerle aramızdaki en önemli fark, yaklaşık 40.000 yıl önce onların soylarının tükenmiş olması. Ölümlerinin kesin nedenini hala bilmiyoruz, ancak bunun muhtemelen birkaç faktörün bir kombinasyonunun sonucu olduğunu düşünüyoruz.

İlk olarak, son buzul çağının iklimi çok değişkendi, soğuktan sıcağa geçiyordu ve sonra tekrar soğuk oluyordu, bu da hayvan ve bitki besin kaynakları üzerinde baskı oluşturuyor ve Neandertallerin sürekli olarak çevresel değişime uyum sağlaması gerektiği anlamına geliyordu. İkincisi, hiçbir zaman bu kadar çok Neandertal olmadı ve toplam nüfus asla on binlerce kişiyi geçmedi.

150 kişiye kadar olan grupları olan Homo Sapiens ile karşılaştırıldığında, beş ila 15 kişilik gruplar halinde yaşadılar. Bu küçük izole Neandertal popülasyonları, giderek genetik olarak sürdürülemez hale gelmiş olabilir.

Üçüncüsü, diğer yırtıcı hayvanlarla, özellikle yaklaşık 60.000 yıl önce Afrika’dan çıkan modern insan gruplarıyla rekabet vardı. Birçok Neandertal’in daha büyük Homo sapiens gruplarına asimile edilmiş olabileceği tahmin ediliyor.

Ortak atamız bir milyon yıldan daha az bir süre önce yaşadı. C: Kjærgaard, Nielsen & Maslin

Kanıt nerede?

Neandertaller, on binlerce yıl sonra incelememiz için çok sayıda iz bıraktı. Geçtiğimiz 150 yıl boyunca fosil kemikleri, taş ve ahşap aletler toplandı, geride bıraktıkları boncuklar ve takılar bulundu, mezarları ortaya çıkarıldı ve sonra antik DNA’dan genomlarının haritası çıkarıldı. Görünüşe göre Neandertal ve modern insan DNA’sının yüzde 99,7’si aynı ve onlar bizim en yakın soyu tükenmiş akrabalarımız.

Belki de en şaşırtıcı gerçek, günümüzde yaşayan insanlarda DNA izleri bırakan melezleşmenin kanıtıydı. Pek çok Avrupalı ve Asyalı, yüzde 1 ile yüzde 4 arasında Neandertal DNA’sına sahipken, Sahra’nın güneyindeki Afrikalılar neredeyse sıfır Neandertal DNA’sına sahip. İronik olarak, şu anda yaklaşık 8 milyarlık bir dünya nüfusu ile bu, Dünya’da daha önce hiç bu kadar fazla Neandertal DNA’sı olmadığı anlamına geliyor.

Neandertal genomu, bazı Neandertallerin Homo sapiens’ten çok önce soluk tenli ve kızıl saçlı evrimleştiğine dair kanıtlar olduğundan, neye benzediklerini daha iyi anlamamıza da yardımcı oluyor. Neandertaller ve modern insanlar arasında paylaşılan birçok gen, acı yiyecekleri tatma yeteneğinden konuşma kapasitesine kadar her şeyle bağlantılı.

Yıllar içinde insan sağlığı konusundaki bilgimiz de arttı. Örneğin, on binlerce yıl önce insanlara faydalı olabilecek bazı Neandertal DNA’ları, modern yaşam tarzıyla birleştiğinde şimdi sorunlara neden oluyor gibi görünüyor.

Bazı Neandertal genlerinin, alkolizm, obezite, alerji, kan pıhtılaşması ve depresyonla bağlantıları var. Son zamanlarda bilim insanları, Neandertallerden gelen eski bir gen varyantının COVID-19’a yakalanmanın ciddi komplikasyon riskini artırabileceğini öne sürdü.

%99.7 insan. C: Tom Björklund / Moesgård Museum

Kendimize ayna tutmak

Dinozorlar gibi Neandertaller de neyin geleceğini bilmiyorlardı. Aradaki fark, dinozorların uzaydan gelen dev bir göktaşı çarpmasının ardından aniden ortadan kaybolmaları. Neandertallerin neslinin tükenmesi yavaş yavaş gerçekleşti. Sonunda, yüz binlerce yıldır başarıyla iskan ettikleri rahat evlerini, varoluşun kendisi sürdürülemez hale gelene kadar yavaş yavaş aleyhlerine dönen dünyalarını kaybettiler.

Bu anlamda Neandertaller artık farklı bir amaca hizmet ediyor. Onlarda yansımamızı görüyoruz. Onlar, kendilerine ne olduğunu bilmiyorlardı ve sonunda yok olmaya giden yolda devam etmekten başka seçenekleri yoktu. Öte yandan, durumumuzun ve bu gezegen üzerindeki etkimizin acı bir şekilde farkındayız.

İnsan faaliyetleri iklimi değiştiriyor ve doğrudan altıncı bir kitlesel yok oluşa yol açıyor. İçine düştüğümüz karmaşayı düşünebilir ve bu konuda bir şeyler yapabiliriz.

Sonumuzun Neandertaller gibi olmasını istemiyorsak, birlikte hareket edip daha sürdürülebilir bir gelecek için birlikte çalışsak iyi olur. Neandertal neslinin tükenmesi bize varlığımızı asla hafife almamamız gerektiğini hatırlatıyor.

Jo Adetunji. The Conversation. 31 Ağustos 2022.

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >