Kanada Kutuplarında gün yüzüne çıkarılan oymalar, Vikinglerin Amerikalardaki en eski tasvirleri olabilir. Ancak arkeologlar, bu sanat eserlerinin gerçekten kötü şöhretli denizcileri tasvir edip etmediğine kafa yoruyor.

Şu sıralar bilim insanları, aseton denilen basit ve yanıcı bir akışkan maddenin, bu eserler ve onlara yakın  yerlerde bulunan diğer eserlerden çıkarılan deniz memelisi yağları vasıtasıyla bu gizemi çözmeye yardımcı olabileceğini düşünüyor. Araştırmaya göre, şu ana dek bu kirletici maddeler bilim insanlarının kesin bir radyokarbon tarihlemesi yapmasına engel oldu.

Yağlı problem

Çalışmanın yazarları Michele Hayeur Smith, Kevin Smith ve  Gørill Nilsen, “Vikingler,  Kuzey Kutbu Arktik bölgesi ve ya Yarı Arktik Bölgede yaşayan diğer insanlarla birlikte deniz memelilerindeki yağları yemek hazırlama ve pişirme dahil çeşitli amaçlarla kullandılar. Bu maddeler radyokarbon tarihlemesine engel teşkil ediyor, çünkü eserin tarihini elde etmek yerine nesnenin onu kaplayan yağın tarihini elde ediyorsunuz.” diyor.

Kutup ortamı genellikle az toprak birikimine sahiptir. Bu durum, yağlar için topraktaki nesnelere tutunmayı daha kolay kılıyor. Bilim insanları, Kuzey Kutup bölgesi boyunca binlerce yıl arayla yeniden iskan edilmiş katmanların, belki de yalnızca birkaç santimetrelik farkla birbirinden ayrıldığını söylüyor. Bu da, bu nesnelerin çeşitli zaman dilimlerinden yağlarla karıştıkları anlamına geliyor ve ne kadar eskiye dayandıklarını söylemeyi zorlaştırıyor.

İmdada yetişen aseton

Bu radyokarbon tarihlemesi sorununu çözmek için Nilsen, nesnelerdeki deniz memelilerine ait yağları çıkarmak için birkaç yöntem geliştirdi. Bu yöntemleri test etmek için; radyokarbon metoduyla tarihlendirilmiş, geçmişi yaklaşık 42.000 yıl önceye dayanan eski odun örneklerini kullandı. Bu örnekleri, günümüz deniz memelilerine ait yağların içine batırdı ve iyice ıslattı.

İlk yönteminde asit ve alkalilerden bir karışım kullandı ama bu başarısız oldu. Sonuçlar 16.000 yıl öncesini gösteriyordu. Nilsen, nesnelerin tüm yağ ve katı yağlardan arınmadığını söyledi. Daha sonra aseton bazlı iki metod denedi. İkisi de başarılıydı.

Gizemleri çözmek

Araştırmacılar, deniz memelilerine ait yağları nesnelerden ayırabilmenin  Vikingler ve diğer Kuzey Kutup insanlarını araştıran arkeologlar için “önemli bir dönüm noktası” olduğunu söylüyor.

Bilim insanları yeni yöntemin şimdiden bir gizemi çözmeye yardım ettiğini belirtiyor. Yeni yöntemi, Kanada Kutup bölgesindeki çeşitli yerleşim yerlerinde arkeologlarca bulunan bükülmüş iplik örneğinin radyokarbon ile tarihlenmesinde kullandılar.

Uzun süren bir tartışma, yaklaşık 1.000 yıl önce Vikingler bölgeye vardıklarında, Kanada Kutup Bölgesi halkına ipi nasıl büktüklerini öğretip öğretmedikleri tartışmasıydı. Ekip, bazı bükülmüş iplerin  geçmişlerinin en az 2.000 yıl öncesine, Vikinglerin bölgeye gelmesinden uzun süre öncesine dayandığını buldu. Bilim insanları bunun, Kanada kutup bölgesindeki yerli halkın Vikinglerden hiçbir yardım almadan ip bükme teknolojisini geliştirdiklerini gösterdiğini söylüyor.

Ahşap oymalar

Belki de şimdi Kanada Kutup Bölgesi’ndeki ahşap oymaların gizemini çözmek mümkün olabilir. Bölgenin yerli halkı tarafından yapılan bu oymalar, bazı akademisyenlerin bunları Viking eseri olarak tanımlanması için bazı özellikler sahipti.

Hayeur, “Araştırmacılar şimdiye kadar ahşap oymaların hiç radyokarbon tarihlemesini yapmadılar.” diyor ve radyokarbon tarihlemenin ilk aşamasının tekstil ürünlerine odaklandığını ekliyor.

Oymalardan biri, 1970’lerde güneyde Baffin Adası’ndaki Okivilialuk yerleşim yerinde çıkarıldı. Bilim insanları Okivilialuk oymalarının yakınında bulunan iki tekstil ürünün  tarihinin 16. yüzyıla uzandığını, oymaların da o zamana ait olabileceğini söylüyor. Araştırmacılar oymaların bir Viking eseri olmayabileceğini, ancak 1570’lerde Bay Martin Forbisher’ın Kanada Kutup Bölgesi’ne keşif gezilerinden birindeki bir kişiyi gösterebileceğini söylüyor.

Araştırmacı Patricia Sutherland, kazı kayıtlarının, Okivilialuk oymalarının tekstilden daha alt bir katmanda bulunduğunu (bu daha eski olduğu anlamına gelir) söyleyerek bu bulgulara dikkat çekti.  Kanada Kutup Bölgesi’nde yoğun kazılar yapmış ancak yeni çalışmada yer almayan Sutherland, bu bulgunun, oymanın 16. yüzyıldan da erken tarihli olabileceğini, bunun da Vikingleri işaret edebileceği anlamına geldiğini  söyledi.

Live Science. 16 Ekim 2018.

Makale: Smith, M. H., Smith, K. P., & Nilsen, G. (2018). Dorset, Norse, or Thule? Technological transfers, marine mammal contamination, and AMS dating of spun yarn and textiles from the Eastern Canadian Arctic. Journal of Archaeological Science, 96, 162-174.

www.arkeofili.com