Kocaeli dendiğinde akıllara ilk gelen şey ‘sanayi’ olmasına rağmen, her karışından tarih fışkıran Anadolu topraklarında, Kocaeli de ‘Nicomedia – Astakos’ ismi ile kendisine bir yer bulur.

Megara’lı Denizciler Yerleşti

Deniz kavimleri istilası sonrasında İzmit ve çevresine yerleşen Bithynler, bu bölgede hakimiyet kurdu. MÖ. 8. yüzyıl sonlarına doğru Helenler yoğun bir şekilde Anadolu kıyılarında koloniler oluşturmaya başladı. Bu kolonilerden birisi de Megaralı denizcilerin kurduğu ‘Astakos’ kolonisiydi.

Megaralı denizcilerin bu şehre ‘Astakos’ demesinin nedeni, muhtemelen o dönemlerde bu bölgede ıstakoz avcılığı yapılmasıydı. Bu sonuca varılmasına sebep olan bulgular ise kentin adına basılmış olan sikkelerin bir yüzünde kentin koruyucu tanrısı Olbia, diğer yüzünde ise ıstakoz betimlemesinin bulunması.

‘Astakos’, Trakya Kralı Lysimakhos tarafından yıkıldı. Daha sonra M.Ö. 264 yılında Bithynia Kralı olan I. Nicomedes tarafından karşı yakada ‘Nicomedia’ isminde yeni bir şehir kuruldu.

Nicomedia’nın Kuruluş Hikayesi

Her şehrin bir kuruluş hikayesi olduğu gibi Nicomedia’nın da bir hikayesi var.

1. Nicomedes’in de bulunduğu bir sunu sırasında herkesin dikkatini onlara yaklaşan bir yılan ve o yılanı gökyüzünden takip eden bir kartal çeker. Yılan, kartalın onu izlediğini fark eder ve hızla kaçmaya başlar. Ancak kartal da aynı hızda yılanı takip etmeye devam eder. Bu kovalamaca o kadar uzun sürer ki, Nicomedes ve halkı yılanın ve kartalın peşinden saatlerce yürür. Gel gelelim kartal, yılanı ‘Astakos’ şehrinin tam karışışında (günümüzde İzmit kıyılarında) yakalamayı başarır. 1. Nicomedes bunu Tanrıların bir işareti olarak görür ve ‘Nicomedia’ şehrinin buraya kurulması için emir verir.

‘I.Nicomedes’ şehrin inşa çalışması için en ünlü mimarları ve heykeltraşları kente davet etti ve kentin imarı başladı. Üzerinde çok detaylı çalışmalar yapılan ‘Nicomedia’ MÖ. 286 yılında İmparator Diocletianus tarafından Roma İmparatorluğu’nun doğudaki başkenti ilan edildi.

Hannibal Nicomedia’da Öldü

Nicomedia şehri, gerek başkent olması, gerekse stratejik olarak Roma’nın en iyi şehirlerinden biri olması ile tarih sahnesinde önemli bir yer elde etti. Ancak Nicomedia’yı önemli kılan unsur sadece bununla sınırlı değil.

MÖ. 814 yıllarında Fenikeli tüccarlar tarafından günümüzde Tunus Yarım Adası olarak adlandırılan coğrafya üzerinde ‘Kartaca’ isminde bir devlet kuruldu. Bu devletin tarih sahnesine sunduğu kişi ise ‘Kartacalı Hannibal’dı. ‘Hannibal Barca’ döneminde Kartaca Devleti’nin ve dünyanın görmüş olduğu en büyük askeri dehalardan birisiydi. Döneminin muhteşem savaş taktikleri ile Roma’nın korkulu rüyası oldu. ‘Kartaca’lı Hannibal’ bozkır taktiği ile Roma’ya tarihinin en büyük bozgunlarından birisini yaşattı. Bu taktik düşman askerlerinin, kendi askerleriniz tarafından bir çember içerisine
alınarak etkisiz hale getirilmesiydi. ‘Hannibal’ bozkır taktiğini ilk defa Roma ile Kartaca arasında MÖ. 2 Ağustos 216 yılında gerçekleşen Cannae Muharebesi’nde denedi ve Roma’yı büyük bir mağlubiyete uğrattı. Kayıtlarda Roma’nın 82.000 askerle savaşa katıldığı ve 65.000 askerinin öldüğü, Hannibal’ın ise 50.000 asker ile savaşa katıldığı ve yalnızca 8.000 askerinin öldüğünden söz edilir.

Böylesine önemli bir lider olan Hannibal’ın mezarı hala bulunamamıştır. Ancak ‘Nicomedia’ toprakları içerisinde olduğuna kesin gözüyle bakılır. Çünkü Romalı tarihçi Ammianus Marcellinus ‘Roma Tarihi’ adlı kitabında; ‘Sonra Boğazları aşıp, Kalkhedon ve Libyssa’yı geçerek, Nikomedia’ya, Kartacalı Hannibal’ın gömüldüğü yere geldi.’ Diyerek Hannibal’ın bu topraklarda gömüldüğünden söz etmiştir. Günümüz arkeologları Hannibal’ın mezarının Gebze ve çevresinde olduğunu düşünmekte.

Dünyanın En Büyük Antik Tiyatrosu

‘Nicomedia’, Roma’nın kurulan en planlı şehirlerinin başında geliyordu. Kent içerisinde su kemerleri, tapınaklar, saray, manastır, hamam, agora, tersane gibi şehir için en önemli ögeler yer almaktaydı. Ancak o dönem Nicomediasında öyle bir yapı inşa edilmişti ki, günümüzde bile bütün ihtişamını korumakta.

Kocaeli Üniversitesi Arkeoloji Bölümü’nde çalışmalar yapan Prof. Dr. Ayşe Çalık Ross ve ekibi, 2005 yılında gerçekleştirilen bir yüzey araştırması sırasında tonozlu bir yapı ile karşılaştı. Bu yapı üzerinde gerçekleştirilen detaylı incelemeler sonucu, tonozların bir tiyatro girişi olduğu tespit edildi ve daha geniş çaplı bir incelemeye başlandı. Tiyatronun yaklaşık 160 metre eninde ve 65 metre yüksekliğinde olduğu kanıtlandı.

Prof. Dr. Ayşe Çalık ROSS, ‘Nicomedia (İzmit) Arkeoloji Çalışmaları Ve Kentin Vizyonu’ adlı çalışmasında; ‘Bu yapıların arasında Antik Nicomedia kentinin tiyatrosu keşfedilmiş, plan çalışması yapılmış ve mevcut kalıntıların Efes Antik Tiyatro’dan daha büyük dünyanın en büyük tiyatrosu olması müjdesini verdiği görülmüştür. Bunun üzerine çalışmalar şimdilik tiyatroda yoğunlaştırılmıştır.’ diyerek tiyatronun varlığı hakkında gerçekleştirdiği araştırmasını yayımlamıştır.

358 Yılında Büyük Bir Deprem

Kocaeli 17 Ağustos 1999’da yaşadığı deprem faciasını MÖ. 24 Ağustos 358 tarihinde de yaşamıştı. Bu deprem sonucu ‘Nicomedia’ yerle bir olmuş ve eski ihtişamını tamamen kaybetmişti. Fakat tarihsel ve stratejik olarak çok değerli olan ‘Nicomedia’ 6. yüzyılda İmparator 1. Justinianos tarafından tekrar düzenlendi ve daha büyük bir şekilde ayağa kaldırıldı. Bu sayede döneminin en büyük dört Roma kenti arasına girmeyi başardı.

Toprak Altında Yatan Tarih

Nicomedia, döneminin en iyi mimarlarını ve heykeltraşlarını misafir etmiş bir şehirdi. Bulunan heykeller arasında ‘Himationlu Erkek Torsosu’, ‘Giyimli Kadın Torsosu’, ‘Aion Hermes’i’, ‘Asklepios Torsosu’, ‘Herakles Başı’, ve en önemlisi Praksiteles tafarından yapılan ‘Çıplak Afrodit’ heykeli ‘Nicomedi’ içerisinde bulunan en önemli heykeller arasında yer almakta.

Bulunan heykellerin yanı sıra, daha bir çok sanat eseri kentleşmenin altında kaldı, birçok sanat eseri de yapılan inşa çalışmaları sırasında bertaraf edildi.

Sonuç olarak, sanayinin temeli olan Kocaeli sınırları içerisinde tarihsel buluntuların yoğun olduğu bir gerçek. Roma’nın başkenti olması, Kartacalı Hannibal’ın burada gömülmesi, dünyanın en büyük antik tiyatrosunun burada olması, çok sayıda heykelin bu coğrafya sınırları içerisinde bulunması Nicomedia üzerinde daha derin araştırılmaların, kazıların gerçekleştirilmesi için birer kanıt niteliğindedir.