Edirne Süleyman Paşa Camisi dıştan görünümü. C: K. Bayraktar arşivi, 2022.

Osmanlı duvar resimlerinde fresko resim tekniği kullanıldı mı? Hangi Osmanlı yapısında fresko resim tekniğini görebiliriz?

Osmanlı döneminde dini ve sivil yapılarda yer alan duvar resimleri genellikle kuru sıva üzerine yapılmışlardı. En güzel örneklerini Osmanlı saray ve camilerinde gördüğümüz duvar resimleri, dekoratif özellikte olup “kalem işi” olarak adlandırılıyor. Hatta kaynaklarda tutkallı boyalar ile yapıldıklarından söz ediliyor.

Bu bilgi genellikle kuru sıva üzerine (sekko) yapıldıklarını gösterir ancak bazı kaynaklarda Selçuklu döneminde ve Osmanlı’nın erken dönemlerinde yaş sıva üzerine (fresko) resim yapıldığı bilgisi bulunuyor.

Sonraları fresko tekniği terk edilmiş ya da tercih edilmemiş olabilir. Sanat ve zanaat işlerinin eskiden usta-çırak eğitimi ile sürdürüldüğünü biliyoruz. Fresko resim icra etmeyen usta, çırağına da öğretemez. Böylece unutulmuş olmalı…

Edirne Süleyman Paşa Camisi harim görünümü. C: K. Bayraktar arşivi, 2022.

Yakın zamanda Osmanlı döneminde yaş sıva üzerine fresko tekniği ile yapılmış kalem işini örneklerini analiz eden bir makale yayınlandı.

Makale, Edirne’de Tunca nehri kıyısında konumlanan Süleyman Paşa Camisi’nde 2019 yılında tespit edilen duvar resmi parçalarının analitik ve mikroskobik olarak incelemelerini içeriyor.

Adına düzenlenmiş vakfiyeye göre caminin inşa tarihi 1493 olarak kabul ediliyor. Cami, kare planlı, tek kubbeli ve tromp geçişli. Kubbede, tromplarda, mihrap üzerinde ve pencere üstlerinde barok üslupta kalem işleri bulunuyor. Mihrap üzerinde boya ile yapılmış yazıda hicri 1315 (M1898) tarihi okunuyor. Bu tarih, Osmanlı-Rus savaşından (1877-78) sonra büyük oranda tahrip olduktan sonra onarımının yapılarak açılışının gerçekleştirildiği tarih. Günümüzde görülebilen barok süslemelerin de en geç 1898 tarihinde yapıldığı düşünülüyor.

Fresko tekniğinde yapılmış duvar resmi parçaları. C: E. Yetiş arşivi, 2021.

Ancak makalenin inceleme konusunu oluşturan duvar resmi parçaları barok üsluptan farklı ve niteliksiz yakın dönem çimento onarımlarının sökülmesi sonrasında cami zemininde tespit edildi. Olasılıkla 1750-1898 arası bir tarihte yapıldıkları düşünülüyor.

Bitkisel süslemelerin olduğu duvar resmi parçalarının üzerinde sıva henüz yaş iken ucu sivri bir çubuk ile yapıldığı düşünülen resim öncesi hazırlık çizimleri bulunuyor. Analitik çalışmalarda resmin üzerine yapıldığı sıvanın alçı-kireç-hayvan kılı-saman karışımı olduğu tespit edildi.

Bu doğrultuda resimlerin, elementel analizler ve mikroskobik görüntüler bağlamında, sıva henüz yaş iken pigmentler su ile karıştırılıp yüzeye nüfuz ettirilerek yapıldığına kanaat getirildi. Zaten diğer analitik çalışmalarda, pigmentlerin yüzeye sabitlenmesi için yapışkanlık veren herhangi bir organik bağlayıcı izine rastlanmamış olması da yaş sıva üzerine yapıldıklarını destekliyor.

Fresko tekniğinde yapılmış duvar resmi parçalarından detay. C: E. Yetiş arşivi, 2021.

Muhtemelen sıva kurumadan hemen önce desenlerin yeri işaretlenmiş ve pigmentler su ile karıştırılarak ivedilikle dekoratif resimler yapılmış olmalıydı.

İyi bir fresko resim tekniğinin yapılabilmesi için kirecin kuruma aşamasında gerçekleşen kimyasal reaksiyonu ile (Ca(OH)₂+CO₂→CaCO₃+ H₂O) pigmentlerin yüzeye tam olarak sabitlenmesi gerekir. Ancak söz konusu resim parçalarının sıvaları alçı katkılı olduğundan makalede yarı fresko (mezzo fresko) olarak adlandırıldı.

Fresko tekniğinde yapılmış duvar resmi parçalarından birinin Taramalı Elektron Mikroskop görüntüsü. C: E. Yetiş arşivi, 2020.

Sonuç olarak Osmanlı duvar resimlerinde yaş sıva üzerine (fresko) yapılan resimlerin varlığı ilk defa teknik olarak kanıtlandı. Ancak bunları mevcut yapı içerisinde yerinde görmek mümkün değil. Çünkü sıva parçalar halinde ayrıca korunmuş.

Kim bilir? Belki de ileriki çalışmalarda maharetli duvar ressamlarının daha nice eserleri ortaya çıkacak.

Makale: Yetiş, E., Eroğlu, M., Eskici, B., Gür, M., Deniz, K., & Kadıoğlu, Y. K. (2022).

Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >