Blog
Şempanzelerin Taş Alet Seçimleri, Eski İnsanlarınkine Benziyor
Yeni bir çalışmaya göre, bu gözlemler, arkeolojik kayıtlarda insana özgü teknoloji ile insan olmayan primatların teknoloji kullanımları arasındaki farkları anlamak için yeni yollar sunabilir.
Erman Ertuğrul - www.arkeofili.com
Modern şempanzeler, 2,5 milyon yıl öncesine dayanan taş aletleriyle tanınan Oldowan homininleriyle benzer şekillerde taş alet seçiyor.
Modern şempanzelerin taş aletleri seçerken eski homininlerinkine benzer seçilim kalıplarını kullandıkları görülüyor. C: iNaturalist
Yeni bir çalışmaya göre, bu gözlemler, arkeolojik kayıtlarda insana özgü teknoloji ile insan olmayan primatların teknoloji kullanımları arasındaki farkları anlamak için yeni yollar sunabilir.
İnsan ve Primat Aletleri
İnsan evrimini incelemek kolay bir iş değil. Uzun bir süre boyunca, Homo cinsimizin (genus Homo) ortaya çıkışı, alet kullanımının kökenleriyle ilişkilendirildi. Ancak, 3,4 milyon yıllık fosil kemiklerdeki kasaplık izleri ve 3,3 milyon yıllık Lomekwian taş aletlerin keşfi, alet kullanımının Homo cinsinden tanınan herhangi bir fosilden çok daha önce başladığını gösteriyor.
Bilim insanları arasında aletlerin kökenleri konusunda bir tartışma olsa da, aletlerin eski atalarımız ve teknolojiye olan uzun bağımlılığımızı anlamada önemli olduğu açık. Ancak bu, arkeolojik kayıtlarda hominin ve insan olmayan primat alet kullanımını ayırt etmeyi gerektirir. Bu basit gibi görünse de, primat arkeolojisi alanı, davranış ve biyolojiyi içeren dinamiklerle bu süreci karmaşıklaştırdı.
Yine de seçenekler mevcut. Bu konuda bir çıkış yolu, aletler için malzeme seçimi ve taşınmasıyla ilişkili davranışları değerlendirmek. Örneğin, şempanzelerin, taşları seçerken boyut ve ağırlığı hesaba kattıkları biliniyor. Bu oldukça sofistike bir süreç. Şempanzeler, yemiş kırma gibi alet kullanımı gerektiren faaliyetlerde, mevcut koşullara bağlı olarak taş seçimi için geniş bir kurallar dizisini dikkate alıyor.
Ancak, şempanzelerin alet seçimini daha geniş kültürel ve sosyal faktörlere dayalı olarak öğrenebileceğine dair kanıtlar da var. Bazı durumlarda, belirli bir alet türünü (taş türü ya da ahşap ve taş aletler arasında bir seçim) kullanma kararı, topluluk içinde paylaşılan bir tercih olabilir; bu, seçimin daha az verimli olduğu durumlarda bile geçerli. Bazı araştırmalar, eski homininler ile primatlar arasında bilgi paylaşımına dair unsurlar olabileceğini bile öne sürüyor.
Bu durum, alet seçimi ve taşınmasının Pleistosen dönemi (yaklaşık 2,58 milyon yıl öncesinden 11.700 yıl öncesine kadar) homininleri ile insan olmayan primatlar arasında paylaşılan bir özellik olduğunu gösteriyor.
Oldowan taş aletleri – bilinen en eski taş alet endüstrisi – üzerine yapılan çalışmalar, insan atalarının taşları belirli özelliklerine göre seçtiklerini gösteriyor. Bu özellikler arasında taşın kırılma kabiliyeti veya aşınmaya karşı direnci bulunuyor. Ancak, eski atalarımızın bu özellikleri nasıl belirlediği ve bu nedenle seçimlerini nasıl yaptığı henüz bilinmiyor.
David Royce Braun ve meslektaşları, yeni bir çalışmada, “Primat ve hominin soyları arasında alet kullanımının (özellikle vurma aletlerinin kullanımı) yaygınlığı, bu davranışın insan olmayan primatlar arasındaki kullanıcıları arasında açıklanabilmesi için daha fazla araştırma gerektiriyor” diye açıklıyor.
Şempanzeler, yemiş kırma için taş türlerini geçmişteki homininlerden oldukça farklı nedenlerle seçseler de, seçicilik derecesi ve uygun taşları belirlemek için kullanılan mekanizmalar değerli benzerlikler sunabilir.
British Museum’daki Oldowan taş aleti. C: Wikimedia Commons
Günümüzde taş seçimi
Braun ve ekibi, Gine’nin Bossou bölgesindeki şempanzeler arasında yemiş kırma için taş alet seçimi kalıplarını belgeledi. Araştırma ekibi, hayvanlar için bilinmeyen çeşitli taş türlerini kontrollü deneylerle tanıttı.
Araştırma ekibi, taşları popülasyona sunmadan önce taşların sertlik, elastikiyet ve geri sekme sertliği gibi çeşitli özelliklerini ölçtü. Amaç, taşların özelliklerindeki çeşitliliği ve bu özelliklerin seçim sürecine nasıl etki ettiğini incelemekti. Analizler, deney için sunulan taşların genellikle Bossou ormanlarında yaygın olarak bulunan taşlardan daha sert ve dayanıklı olduğunu gösterdi.
“Taşları üç farklı standart mekanik test kullanarak ölçtük. Bu ölçümler her zaman taşlar için geliştirilmemiş olsa da ince taneli taşlar için uygun hale getirildiler” diye açıklıyor ekip.
Araştırmacılar, belirli taş türlerinin seçimini, bir bireyin seçim yapabileceği toplam taş sayısını ve seçilen taşın hammaddesiyle aynı olan taşların sayısını içeren bir ölçümle değerlendirdi. Bu yaklaşım, her bir seçimin yüksek veya düşük seçicilik olarak sınıflandırılmasını sağladı.
Seçim sırasında bireysel hayvanların yaş ve cinsiyet gibi ayrıntıları ile bağlamsal faktörler de değerlendirildi.
Taşların yemiş kırma verimliliği, bir yemişi kırmak için gereken toplam vuruş sayısını sayarak da değerlendirildi. Her kırılan yemiş için bu hesaplama yapıldı ve ardından taş kombinasyonları – çekiç ve örs – için ortalama değerler hesaplanarak bu kombinasyonların verimlilik değerleri oluşturuldu.
Sonuçlar, şempanzelerin taşları görünür özelliklerinden ziyade mekanik özelliklerine göre seçtiklerini gösterdi. Şempanzelerin, çekiçler için daha sert taşlar, örsler için ise daha yumuşak taşlar seçtikleri, bu taşların belirli amaçlara yönelik özel özelliklerini anladıklarını gösteriyor.
“Taş türlerinin seçiciliği, şempanzelerin bu ‘görünmez’ özellikleri ayırt ederek uygun malzemeleri işlevlerine göre değerlendirdiklerini gösteriyor. Yetişkinler, mekanik özellikleri bireysel öğrenme yoluyla tanımlıyor ve gençler genellikle yetişkinler tarafından seçilen araçları yeniden kullanıyordu” diye açıklıyor ekip.
Önemli bir şekilde, Oldowan taş aletleri hakkında bildiklerimizle karşılaştırıldığında, homininler ve şempanzelerin taş seçerken benzer faktörlere dayandıkları görülüyor.
“Homininlerin, sadece birkaç belirli taş türünü seçme kalıplarını yönlendirmek için taşların mekanik özelliklerini doğrudan anlamaları gerekmiyordu. Bunun yerine, burada bu deneyde görüldüğü gibi, bireysel öğrenmenin biraz sosyal destekle birleştirilmesi, en verimli alet kullanımının hızla güçlendirilmesine yol açabilir.”
Bu, nispeten basit sosyal öğrenme mekanizmalarının, belirli görevler için en uygun taş türlerinin daha geniş bir şekilde benimsenmesinin temelinde yattığını gösteriyor.
“Oldowan homininlerinin, modern insanlarda görülen yüksek doğrulukta sosyal öğrenme türünü kullanarak en eski endüstrilerde görülen taş seçimi arkeolojik kalıplarını oluşturmuş olmaları gerekmiyordu.”
“Pleistosen homininlerinin, eski doğal ortamlarda taş setlerini yeniden kullanmış olmaları mümkün. Eski doğal ortamlardaki taş birikimleri, doğrudan gözlem olmasa bile taş seçimi hakkında gerekli bilgileri sağlamış olabilir” diye sonuçlandırıyor ekip.
IFL Science. 3 Ocak 2025.
Makale: Braun, D. R., Carvalho, S., Kaplan, R. S., Beardmore-Herd, M., Plummer, T., Biro, D., & Matsuzawa, T. (2025).
Bu yazı hakkında yorum bulunamamıştır. İlk yorumu siz ekleyebilirsiniz >